بررسي كاربرد قاعده شرط در قراردادهاي بانكي

The Implication of Condition (Shartd) Rule in Banking Contracts

قاعده شرط پركاربردترين قاعده فقهي در قراردادهاي بانكي است؛ اين قاعده بدين معناست كه مي‌توان در ضمن قراردادهاي مختلف، شروطي گنجاند كه عمل به آن در صورت برخورداري از شرايط صحت، لازم مي‌باشد؛ بر اساس اين قاعده هر شرطي را نمي‌توان در ضمن قرارداد گنجاند و لازم‌الوفا دانست، بلكه شرط با دارابودن ضوابطي لازم‌الوفا مي‌گردد. پرسش اصلي مقاله اين است كه آيا بانك‌ها به‌طور صحيح از ظرفيت قاعده شرط در بستن قرارداد استفاده نموده‌اند؟ مقاله با روش توصيفي و تحليل محتوا و با استفاده از منابع فقه اماميه، فرضيه زير را بررسي مي‌نمايد كه «شروط ضمن قرارداد در برخي از قراردادهاي بانكي از لحاظ انطباق با ضوابط اين قاعده، اشكال دارد» كه در صورت اثبات اين فرضيه، ضروري است كه بانك‌ها از طريق بازبيني قراردادها به رفع اين اشكالات بپردازند. نتايج پژوهش گوياي آن است كه شروطي مانند وجه ‌التزام، وكالت بلاعزل، جبران ضرر مضاربه داراي اشكال شرعي است؛ افزون بر اين شروطي مانند تعيين هزينه‌هاي بيمه، خسارت‌هاي احتمالي، اسقاط خيار غبن به صورت تحميلي و يك‌طرفه در جهت تضمين منافع بانك مقرر شده‌اند كه تجميع آن، قرارداد را از حالت منصفانه خارج نموده و متقاضي تسهيلات را در شرايط اضطرار قرار مي‌دهد.

Article (shartd) rule is the most used jurisprudential (fiqhi) rule in banking contracts. This rule means that some articles (al-shoroutd) can be included in contract that are binding where they have the validity (sihhat) conditions. Based on this contract, not every article (shartd) can be included in contract; it will be binding where it has some qualifications. The main question of the paper is whether banks have correctly benefitted from the capacity of article (shartd) rule in making banking contracts. The paper through a descriptive methodology and content analysis method and using imamiyya jurisprudence (fiqh), tests this hypothesis that conditions included in contract (shoroutd dimn-al-aqd) in some of banking contracts have some insufficiencies from the point of accommodation with measures of condition (shartd) rule. If this hypothesis proves to be true, banks should review banking contracts in order to correct them. The results show that conditions like consideration (vajh-al-iltizam), irrevocable power of attorney (wikala bila azl) and compensating the loss in mudaraba have canonical deficiencies. Moreover, conditions like determining insurance costs, probable losses, taking hands off from lesion option in an imposed manner and one-way condition are in in behalf of bank such that make the whole contract unjust and the applicant of loan is put under coercion (idtirar) conditions.