امكان علوم انساني اسلامي از منظر قرآن در ديدگاه علامه طباطبائي

The Possibility of the Islamic Human Sciences According to the Qur’an Based on Tabataba’i’s View

امكان علم انسانی اسلامی، مبنایی‌ترین مسئله در مباحث مربوط به علوم انسانی اسلامی و در عین حال مورد جدال فراوان است كه بسیاری آن را قبول و عده‌ای انكار كرده‌اند. هر دو دسته بر اساس نحوۀ نگرش خود به دو مقولۀ «علم» و «دین» برای خود دلایلی ذكر كرده‌اند. ما نیز برای روشن شدن نظر علامه طباطبایی در این موضوع، باید در این دو عرصه مطالب را سامان دهیم. علامه طباطبایی به مناسبت‌های مختلف در تفسیر ارزشمند «المیزان» و دیگر آثار خود با استناد به آیات قرآنی، در باب علم و دین مطالبی بیان كرده‌اند كه نشان می‌دهد علم انسانی با پسوند اسلامی را ممكن می‌دانند و سخنان منكران را نمی‌پذیرند؛ چرا كه آنان از منظر ایشان، در شناخت علم و دین مسیر صحیح را طی نكرده‌اند. در این نوشته برای اثربخشی و كاربردی كردن مطالب، به مهم‌ترین عناوینی می‌پردازیم كه موجب عدم امكان اسلامی كردن علوم انسانی از نظر مدعیان آن است. دلایل عمدۀ منكران، از این قرار است: تغایر علم و دین در روش، زبان، هدف، موضوع و مسائل؛ و نیز ادعای تداخل حداقلی میان موضوعات دینی و علمی یا ادعای تضاد بین گزاره‌های آن دو. این انگاره‌ها از منظر برداشت‌های قرآنی علامه بررسی خواهند شد تا با عنایت به سخنان وی، پاسخ ایشان به ادعای عدم امكان علم انسانی اسلامی روشن شود.

The possibility of Islamic human knowledge is the most fundamental issue in the Islamic humanities. This is a controversial issue; many have accepted it, and some have denied it. According to their understanding of the two categories of science and religion, both groups have their own reasons. In his valuable Qur’anic commentary Al-Mizan and other works based on the Qurʹanic verses, Allameh Tabataba’i has stated that the link between human science and Islamic thought is possible. He does not accept the remarks of the opposition, because they have not gone through the right path in their understanding of science and religion. In this article, we try to examine the most important reasons for the oppositions to islamicize the humanities. The main reasons for the opposition are the following: the variation of science and religion in the method, language, purpose, subject and issues, as well as the claim of minimal interference between religious and scientific matters or the claim of the contradiction between the propositions. These claims have been examined from the perspective of Allamah to study and criticize, in the light of his words, the claim of the impossibility of Islamic human knowledge.