مسئلۀ شر در الهيات پويشي و حكمت متعاليه

Problem of Evil in the Process Theology and Transcendental Theosophy

بیشتر مباحثی كه در اندیشه‌های فلسفی و كلامی غرب، دربارۀ مسئلۀ شر مطرح شده‌اند، به جنبۀ نظری آن، (آن‌گونه كه در ساختار كتاب مقدس بیان شده است) توجه داشته‌اند. این مباحث اغلب با اشاره به منطقی بودن مسئلۀ مذكور، ناسازگاری قدرت و علم مطلق خدا و رحمت واسعۀ او، وجود انواع مختلف شر در عالم را چالشی جدی پیش روی مؤمنان دانسته‌اند. الهیات پویشی به‌عنوان جنبش نوینی در مباحث كلامی - فلسفی با بهره‌گیری از دیدگاه‌های فلسفی وایتهد و پیروان او در مكتبشیكاگو، با ارائۀ تبیین و توصیف یكسره متفاوتی از تبیین سنتیِ مطرح در ادیان، به‌نوعی با تغییر دادن یا پاك كردن صورت مسئلۀ مورد بحث، سعی در یافتن راه حلی برای پاسخگویی به مسئلۀ شر داشته است. انكار قدرت مطلق خداوند و علم او به آینده، ارائۀ تفسیر متفاوتی دربارۀ ارتباط میان خدا و جهان و نیز تفكیك شر ظاهری از شر واقعی، از مهم‌ترین مبانی الهیات پویشی در مواجهه با مسئلۀ شر محسوب می‌شود. در جستار حاضر، برآنیم تا با تكیه بر آرای فلسفی و كلامی ملاصدرا، به‌ویژه اصالت وجود، تشكیك وجود، عدمی و نسبی بودن شر، رویكرد الهیات پویشی در مواجهۀ با مسئلۀ شر را نقد و بررسی كنیم.

Philosophers of religion, in most of the issues about the problem of evil as raised in western philosophical and theological arguments, are focused on the theoretical dimension of this subject. Most of these issues take the inconsistency between evil and the Godʹs attributes as a very important challenge for the believers of theistic religions. Advocates of process theology like Alfred North Whitehead and others in the Chicago School, try to reformulate the problem of evil in another form by offering different descriptions for God and his attributes. Most of their important principles are: denying Godʹs omnipotence and omniscience and his knowledge of future, different interpretation of the relation of God to the world, and distinction between the apparent evil and the real evil. In this article, we try to critique the philosophical and theological principles of process theology, based on the Islamic philosophical and theological principles of the Transcendental Theosophy.