بازخواني ارتباط محمد بن مسلم بن شهاب زهري با خلفاي اموي

Reappraising the Relationship of Shahāb Zuhrī with the Umayyad Caliphs

محمد بن مسلم بن شهاب زهری از محدثان و راویان برجسته قرن اول و دوم هجری است. تصویری كه از او در منابع كهن و در پی آن تحقیقات جدید، ارائه شده است غالباً رویكردی افراطی یا تفریطی دارد. منابع شیعی عموماً زهری را به عنوان دشمن اهل بیت و دست نشانده امویان و منابع اهل¬سنت او را به صورت چهره ای معتدل و ثقه معرفی می كنند. یكی از مسائل مطرح شده درباره زهری، رابطه او با خلفای اموی است كه بررسی دقیق شواهد تاریخی، از فراز و نشیب این ارتباط حكایت دارد. منابع شیعی با استناد به همین ارتباط عموما زهری را از حیث رجالی شخصیتی غیرقابل اعتماد قلمداد می كنند، حال آن كه برخی روایت های او درباره مقام والای اهل بیت و نیز برخی مواضع مخالفش با عقاید امویان، نشان می دهد كه گزاره های مورد تأكید این منابع درباره سرسپردگی زهری به امویان، دست كم به طور مطلق قابل پذیرش نیست. به نظر می رسد صرف حضور زهری در دربار اموی، باعث تضعیف وی در بیشتر منابع و پژوهش های شیعی شده است؛ در حالی كه در بسیاری از موارد، نمی توان تأثیر این ارتباط را در گرایش های زهری مشاهده كرد.

Muhammad b. Muslim b. Shahāb Zuhrī is among the eminent traditionists and narrators of the first and second century AH. The picture presented of him in earlier sources and recently in modern researches has mostly an approach alternating between two extremes. The Shī‘ī sources in general introduce Zuharī as the enemy of the Ahl al-Bayt and a subordinate to the Umayyads and the Sunnī sources introduce him as a moderate and reliable figure. One of the problems raised about Zuhrī is his connection with the Umayyad caliphs; an accurate survey of the historical evidences indicates certain ups and downs of this connection. Relying on this connection, the Shī‘ī sources consider Zuhrī as a rijālī figure and an untrustable character, whereas some of his traditions about the sublime status of Ahl al-bayt as well as some of his positions against the Umayyad ideas show that the propositions confirmed by these sources are not acceptable about the Zuhrī’s subordination to the Umayyads, at least in an absolute sense. It seems the mere presence of Zuhrī in the Umayyad court has caused his being weakened in most of Shī‘ī sources and researches, whereas in most instances the impact of this connection cannot be noticed in Zuhrī’s tendencies.