كليدواژه :
الگوي ملكداري ايراني , خواجه نظام الملك , سلجوقيان , نگرش قبيله اي
چكيده فارسي :
نگرش قبیله ای تركمانان به حكومت و الگوی ملكداری ایرانی دو گفتمان رقیب در دوره سلجوقی بودند كه هر كدام تلاش می نمودند تا رقیب را از صحنه بیرون كنند، یا این كه نگرش دیگر را تحت سلطه قرار دهند. در نگرش قبیله ای حكومت متعلق به تمام قبیله بود و خاندان حاكم به نمایندگی از آنها به حكومت می پرداخت. این نوع نگرش كه نماینده اصلی آن امرای تركمان بودند، قدرت رییس قبیله را محدود به سنت های ایلی می-نمود. اما در الگوی ملكداری ایرانی كه در ابتدا برای تركمانان بیگانه بود، قدرت در دست فرمانروا متمركز بود. وی جایگاه فرابشری داشته و سایه خدا بر روی زمین بود و از این رو صاحب اموال و انفاس بوده و قدرت مطلق داشت. دیوانسالاران ایرانی مروّجان اصلی این نوع تفكر بودند و تعارض امرای تركمان با وزرای ایرانی در قالب تقابل دو نگرش به حكومت قابل بررسی است. مقاله حاضر تعارض این دو نگرش را از مهم ترین مؤلفه های تأثیرگذار بر ساختار حكومت سلجوقی دانسته و بر آن است كه با رویكردی تحلیلی به بررسی نگرش قبیله ای سلجوقیان و بویژه امرای تركمان و تقابل آن با الگوی ملكداری ایرانی بپردازد. بر اساس آن چه در این مقاله حاصل شد، غزهای سلجوقی در بدو ورود به ایران تفكری محدود به سنت های قبیله و توأم با تمركزگریزی داشتند و علیرغم تلاش های عناصر دیوانسالار ایرانی و موافقت سلاطین سلجوقی، نگرش قبیله ای امرای تركمان پس از دوره خواجه نظام الملك كه تحت تأثیر الگوی ملكداری ایرانی بود، با شدتی بیشتر نمود یافت كه سبب تضعیف جایگاه دیوانسالاران و پیكارهای مداوم میان شاهزادگان و امرای سلجوقی بود.
چكيده لاتين :
The tribal outlook of the Turkmen and the Iranian Governance and Landowning have been two rival discourses in the Seljuk period, each one of which tries to expel the rival from the scene or to dominate the outlook of the other one. In tribal outlook, the governance belonged to the entire tribe and the governing household represented them in ruling. This type of outlook, whose major representatives were the Turkmen emirs, would restrict the power of the chief of the tribe to the tribal traditions. However, in the Iranian landowning pattern that was at first unknown to the Turkmen, the power was centered in the hands of the ruler. He had a transhuman status and was considered as the God’s shadow on earth; therefore, he had in his disposal the people’s properties and life and enjoyed absolute authority. The Iranian bureaucrats were the main promoters of this thinking and the conflict between the Turkmen emirs and the Iranian viziers is examinable in terms of the contradiction of two outlooks about the governance. The present article has considered the contradiction of these two outlooks among the most important components effective on the Seljuk’s governance structure and is intended to
examine the Seljuk’s tribal outlook, particularly the Turkmen emirs, and its contraction with the Iranian landowning pattern. According to the findings of this research, the Seljuk Ghuzzes in the beginning of their entering Iran had a thinking restricted to the tribal traditions paralleled with evasion from the [ruling] center. Despite the attempts made by the Iranian bureaucratic agents and the approval of the Seljuk Sultans, the Turkmen emirs’ tribal outlook became more conspicuously apparent after the Khwaja Niẓām al-Mulk’s period, which caused the weakening of the bureaucrats and continuous combat between the Seljuk princes and emirs.
