الگوي مشترك براهين تجرد نفس با محوريت بدن در انديشه ابن‌سينا و ملاصدرا

Shared Model of the Body-Centered Arguments of the Immateriality of the Soul in Ibn Sina and Mulla Sadra

حكماي اسلامي همچون ابن‌سينا و ملاصدرا در مباحث انسان‌شناختي خود، به بيان ويژگيهاي نفس و از جمله اثبات تجرد آن پرداخته‌اند. با استقرا در آثار اين دو حكيم، ميتوان ملاحظه كرد كه براهين مثبِت تجرد نفس تماماً بر اساس نفي ويژگيهاي جسم و ماده بدني استوار شده‌اند؛ به‌اين‌معنا كه نفس، فاقد ويژگيهاي بدن و جسم است و از اينرو تجرد آن به اثبات ميرسد. بعنوان نمونه، ماده بدني داراي كميت، وضع، تغيير، انقسام‌پذيري و تناهي افعال است و ضعف، كهولت و خستگي عارض آن ميگردد و علم به بدن و افعال آن نيز حصولي و تابع وضع و محل است. اين دو فيلسوف با نفي و سلب اين خصايص از نفس، تجرد آن را به اثبات ميرسانند و بنابرين، شناخت نفس و اثبات تجرد آن جز با شناخت بدن و سلب ويژگيهاي بدني از آن امكانپذير نيست. در اين نوشتار، علاوه بر بازنويسي براهين اثبات تجرد نفس و تعيين جايگاه كليدي بدن در آن، الگويي كلي براي مجموع اين براهين طراحي و عرضه شده است.

Some Islamic philosophers, such as Ibn Sina and Mulla Sadra, have dealt with the characteristics of the soul, including the demonstration of its immateriality, in their anthropological discussions. A study of the works of these two philosophers indicates that the positive arguments of the immateriality of the soul are all based on the negation of the characteristics of the body and bodily matter. In other words, they denote that the soul lacks bodily features and, hence, demonstrates that it is immaterial. For example, bodily matter enjoys quantity, position, change, divisibility, and finitude of acts; it is vulnerable to weakness, aging, and tiredness. Moreover, the knowledge of the body and its acts is of the acquired type and is conditioned by place and position. These two philosophers demonstrate the immateriality of the soul by negating and denying the above characteristics to it. Thus the knowledge of the soul and demonstration of its immaterial nature would be impossible without the knowledge of the body and disallowing any bodily features for it. In this paper, in addition to revising the arguments of the demonstration of the immateriality of the soul and determining the key place of the body therein, it has been tried to design and provide a general model entailing all such arguments.