بررسي انتقادات فخررازي به براهين ابن‌سينا در مورد بعد مجرد بودن مكان با تاكيد بر وجه تاريخي آن

A Study of Fakhr al-Din Razi’s Critique of Ibn Sina’s Argument on the Immateriality Dimension of Place with an Emphasis on its Historical Aspect

مكان يكي از چالش‌برانگيزترين مباحث فلسفي در طول تاريخ فلسفه‌اسلامي بوده است. ارسطو آغازگر اين بحث بوده و با تبيين امارات مكان، به تبيين ديدگاه سطح در اين مورد همراه با نقادي نظريات ديگر بخصوص نظريه بُعد مجرد يا فضا خالي پرداخته است. فهم اشتباه ارسطو از عبارات افلاطون در رساله تيمايوس سبب پديد آمدن نظريه فضا خالي در مباحث مربوط به مكان گشته است. فيلسوفان مسلمان بويژه ابن‌سينا با در نظرنگرفتن اين اشتباه تاريخي، به نقادي اين نظريه پرداخته‌اند كه مهمترين استدلالها در اين زمينه تداخل ابعاد و تحقق ابعاد بدون ماده ميباشد. فخررازي با نقادي استدلالهاي ابن‌سينا به نظريه فضا خالي گرايش يافته است. در پژوهش حاضر اثبات گرديده كه انتقادات فخررازي به استدلالهاي ابن‌سينا ناشي از غفلت از مباني فلسفه مشايي بخصوص امتناع تحقق ابعاد بدون ماده ميباشد.

Place has always been one of the most challenging philosophical discussions in the history of Islamic philosophy. Aristotle was the first to trigger this discussion. Through explaining the signs of place, he not only clarified the view of surface in this regard but also criticized other related theories, particularly, the theory of immaterial dimension or empty space (void). His misunderstanding of Plato’s words in the dialogue of Timaeus led to the development of the theory of void in the discussion of place. Muslim philosophers, especially Ibn Sina, criticized this theory while ignoring this historical mistake. One of the most important arguments in this regard is the overlap of dimensions and their realization without matter. Through criticizing Ibn Sina’s arguments, Fakhr al-Din Razi supported the theory of void. In this paper, the authors demonstrate that his objections to Ibn Sina’s arguments originate in his neglecting the principles of the Peripatetic philosophy, particularly, the impossibility of the realization of dimensions without matter.