بررسي ارتباط مكاني بين بارش‌هاي همرفتي بهاره و توپوگرافي شمال‌ِ غرب ايران

Study the Spatial Relationship Between Spring Convectional Precipitation and Topography in Northwest of Iran

مكانيزم‌هاي بارندگي در مناطق مختلف جغرافيايي از الگوهاي متفاوتي تبعيت مي‌كنند. شناخت اين الگوها مي‌تواند به برنامه‌ريزان محيطي براي مديريت بهتر منابع آب كمك كند. در اكثر مطالعات انجام‌شده بر روي بارش‌هاي نواحي كوهستاني، روابط آماري بين ويژگي‌‌هاي مختلف توپوگرافيك با تغييرات مكاني بارش، در كانون توجه پژوهشگران بوده است. هدف پژوهش حاضر نيز، بررسي ويژگي‌هاي مكاني و توپوگرافي موثر بر بارش‌هاي همرفتي بهاره در شمال غرب ايران، بر‌اساس مدل‌هاي رگرسيوني و سرانجام تعيين مكان‌هاي داراي پتانسيل بالقوه بارش‌هاي همرفتي است. بدين منظور، داده‌هاي بارش بهاره در طي سال‌هاي (1393-1360) از 25 ايستگاه سينوپتيك و باران‌سنجي واقع در محدوده مورد مطالعه و نواحي مجاور تهيه شد. متغيّرهاي توپوگرافي و جغرافيايي نيز با استفاده از لايه‌‌هاي رقومي ارتفاعي (DEM) و نقشه‌هاي مربوط‌ استخراج شده‌اند. به‌منظور بسط روابط بين ويژگي‌هاي جغرافيايي و توپوگرافي محدوده مورد مطالعه با بارش‌هاي همرفتي بهاره، مقادير هر لايه مكاني كمّي‌سازي شد. پس از بررسي روابط آماري و شناسايي سهم هر‌كدام از متغيّرهاي جغرافيايي و توپوگرافي متنوع نسبت به بارش‌هاي همرفتي بهاره در ناحيه مورد مطالعه، مناطق داراي بيشينه بارش همرفتي بهاره تعيين شد. در ادامه براي تعيين روابط مكاني دقيق الگوهاي بارش همرفتي بهاره، از مدل تحليل نقاط داغ Hot Spotدر محيط نرم‌افزاري GISاستفاده شد. نتايج نشان داد كه قسمت‌هاي جنوب غربي محدوده مورد مطالعه داراي نظم مكاني بوده و از رخداد بالاي بارش‌هاي همرفتي بهاره برخوردار است. به‌عبارتي‌ديگر در اين ناحيه، بارش‌هاي همرفتي از‌نظر مكاني معني‌دار بوده و داراي رخداد بارش بهاره همگني مي‌باشند. همچنين، نتايج صحت‌سنجي مكان‌هاي طبقه‌بندي شده بارش‌هاي همرفتي بر روي نقشه نيز، نشان داد كه بين مناطق داراي حداكثر بارش بهاره ايستگاهي با مناطق مستعد و ايده‌آل شناسايي‌شده از‌لحاظِ بارش‌هاي همرفتي بهاره، مساحت همپوشاني حدود 1/37 درصد حاصل شد.

Precipitation mechanisms are affected by different Patterns in various geographical regions. Recognition of these patterns can help environmental planner to manage water resources. Statistical relations between topography characteristics variables with spatial Precipitation changes on mountain regions have been considered by most of researchers. The aim of the present study if to review the effective spatial and topography characters on the springtime convectional Precipitation in the northwest of Iran based on regression models in order to specify potential places of the maximum convectional Precipitation. For this purpose, spring precipitation data for period (1980-2014) has derived from 25 climatology and rain gauge stations that are located in the region of study and DEM maps of the neighboring areas has been prepared. Topographic and geographical variables has been derived by using digital elevation models (DEM). For the purpose of development the relations between the geographical and topographic characteristics of the study area with the spring convectional Precipitations, the values of each spatial layer has been quantified. After the study of statistical and geographical relations, the share of each different geographical and topographic variables in relation with the spring convective precipitation patterns in the study area, the areas with maximum spring convectional precipitation has been determined . Then, to determine the exact spatial relation of spring convective precipitation patterns, hot spots Hot Spot analysis model was used in Geographical Information System (GIS). The results showed that convectional precipitation in the western south of region has a regular spatial pattern and high probability occurrence. Also, classified zones of convectional Precipitation (high potential zones) on the projected maps and stations with maximum precipitations confirmed that overlapped area approximately 37.1 percent. Therefore, spatial and topography factors have an important effective role in occurrence of spring convectional Precipitation.