تحليل آشنايي‌زدايي در شعر «با چشم‌ها»ي احمد شاملو

The Aspects of Defamiliarization in the “With Eyes” by Ahmad Shamlo

مقاله حاضر مي‌كوشد به‌نقد فرماليستي شعر با «چشم‌ها»ي احمد شاملو بپردازد. بدين منظور اين تحليل بر مهم‌ترين مولفه نقد فرماليستي يعني «آشنايي‌زدايي» متمركز است و هدف آن آشكار كردن تمهيدات و صناعات به‌كاررفته در اين شعر و بررسي چرايي و چگونگي ايجاد حس و لذت زيباشناختي است. شعر «با چشم‌ها» بي‌اطلاع از زمينه و زمانه اجتماعي مرتبط، لذت‌بخش و احترام‌برانگيز است. در اين ميان، رويكرد فرماليستي ابزاري براي خوانش دقيق اين شعر فراهم مي‌‌آورد و مخاطب را با تمهيدات و صناعات اثر آشنا مي‌كند. در نهايت آشنايي‌زدايي به‌مثابه ابزار اين روش، ارتباط اجزا، ،موسيقي واژگان، لحن و معنا، تنش‌ها و نحو را با شعر يعني جسمانيت كلمات به‌هم‌پيوسته روي كاغذ بر مخاطب آشكار مي‌كند. جاي‌گشتِ فرم‌ها، واژگان و مفاهيم و معاني و موسيقي آشنا با تاكيد انواع گريز با نوع عادت‌شكن آن توضيح مي‌دهد و از ادراك عادت‌زده مخاطب غبارروبي مي‌كند. رويكرد تحليلي- توصيفي شعر با «چشم‌ها»، نشان مي‌دهد كه شاملو براي نمونه با كاربرد تركيب‌هاي آركاييك در «از كيستان نرفته»، ابهام در نسبت دادن صفت به مضاف يا مضاف اليه در «دريچه خورشيد چارطاق»، واج‌آرايي در «من درد در رگانم حسرت در استخوانم» و نيز هنجارگريزي تصويري در تكرار عمودي و سه‌ضربي «قطره، قطره، قطره» و... چگونه به انواع هنجارگريزي براي خلق شعرش توسل جسته است. تحليل هنجارگريزي‌ها نشان مي‌دهد «با چشم‌ها» ذهن، زبان، انديشه و ادراك مخاطب را در سه سطح زبان، مفاهيم و اشكال ادبي به بازي مي‌گيرد و همين پررنگ‌ترين دليل حضور آن در ذهن و روان مخاطب است.

In this study, we try to introduce defamiliarization and forgrounding as the best devices for analyzing and reading a poem. Apart from content it is the form and formal relation between parts of a poem which create aesthetic pleasure. Language, concepts and literatural forms are three surfaces for analyzing according to formalist devices. Nilly willy every impressive poets will apply the device like paying attention to the musicology of words and semantic syntax, chronological replacement and archaic usage of words in normative language. Shamlo also like other well -known poets has applied the making strange ways of normal language. He also has used the normal and even argo words between archaic words. Ambiguity and tension are two significant characteristics of “with eyes” in addition to them, metaphore, irony, description, analogy, similarity, images…..make this poem as a way of delaying the routine process of our automatized perception.