تحليل روابط سياسي ايران و روسيه در عرصۀ بازار گاز اروپا

The Analysis of Political Relations between Iran and Russia in the Europe Gas Market

عوامل ژئوپليتيكي همواره از مهم‌ترين عوامل تأثيرگذار بر مناسبات سياسي كشورها بوده ­اند. در دورة پس از جنگ سرد، عوامل ژئواكونوميكي در اين زمينه نقش فراوان و ويژه­اي پيدا كرده‌اند. در سال­هاي اخير عامل اصلي تعيين ­كننده در حوزة درياي خزر، رقابت بين اروپا و ايالات متحده از يك‌سو و روسيه از سوي ديگر بوده است. روسيه بزرگ­ترين ذخيرة گازي متعارف در جهان را دارد و از مهم‌ترين عرضه­ كنندگان به بازار اروپايي است. به اين ترتيب با حضور ايران به‌عنوان دومين كشور از نظر داشتن ذخاير گازي در جهان و موقعيت جغرافيايي ـ راهبردي آن بين بازارهاي اروپايي و آسيايي، به‌شكل طبيعي ظرفيت رقابت بزرگي بين ايران و روسيه براي سهم­ هاي بازار در اين مناطق وجود دارد. روسيه در حال حاضر زيرساخت ­هاي خطوط لولة گسترده­ اي دارد و گاز خود را به كشورهاي اروپايي و آسيايي صادر مي­كند؛ اما ايران (به‌دليل تحريم­ ها و شرايط داخلي) درحال حاضر تنها تركيه، ارمنستان، جمهوري آذربايجان و به زودي پاكستان را با حجم اندكي از گاز طبيعي تأمين مي­كند. روسيه همچنين به‌دنبال تنوع‌بخشيدن به بازارهاي صادرات خود است تا امنيت تقاضا را افزايش دهد. اين نوشتار درپي آن است تا با گردآوري اطلاعات به روش كتابخانه ­اي و اسنادي و تجزيه و تحليل اطلاعات به روش توصيفي- تحليلي، رقابت پيدا و پنهان ايران و روسيه در عرصة ژئواكونوميكي را با تأكيد بر بازار گاز بررسي و تبيين كند. استدلال اين نوشتار اين است كه روسيه در همان حال كه تلاش مي­كند كه ايران را در مدار متحدان راهبردي خود نگاه دارد؛ تلاش مي‌كند تا در عرصة ژئواكونوميكي، خطرناك­ترين رقيب بالقوۀ خود را از بازار پررونق گاز اروپا دور نگاه دارد.

Geopolitical factors have been the most important element affecting political relations between countries. In the period after the Cold War, the geo-economic factors have earned a special role among the geopolitical elements. In recent years, the main factor defining energy security in the Caspian basin is the competition between Europe and the United States on the one hand, and Russia on the other. Russia is the largest conventional gas reserve holder in the world and one of the most important suppliers to the European market. With Iran being the second largest conventional gas reserve holder and given its strategic geographical position as an intermediary between European and Asian markets, there is naturally a potential for a great rivalry between Russia and Iran for market shares in these regions. However, Russia already has an extensive pipeline infrastructure in place and is an established supplier to European and Asian countries. Iran, on the other hand, (due to its isolation and internal hurdles) currently only supplies Turkey, Armenia, Azerbaijan and soon Pakistan with small volumes of natural gas. Russia also seeks to diversify its export markets to enhance demand security. This article seeks to investigate and explain Iran and Russia’s competition in the field of geo-economics with an emphasis on the gas market. The present study suggests that Russia, while trying to keep Iran in the orbit of its strategic allies, also tries to keep away its most dangerous potential rival in geo-economics from European gas market.