نوگرايي در انديشه‌هاي اسماعيل گاسپرينسكي و تأثيرهاي آن بر مسلمانان روسيه

Modernity in Ismail Gasprinski’s Thoughts and its Influence on Russian Muslims

در سدۀ نوزدهم ميلادي كه كشورهاي اروپايي با سرعت درحال ترقي و پيشرفت بودند، روسيه نيز كه مناطق گسترده‌‌اي از آسياي مركزي و قفقاز را ضميمۀ خاك خود كرده و به يك امپراتوري گسترده تبديل شده بود براي پيوستن به شمار اين كشورها تلاش مي‌كرد. در اين دوره، در سراسر جهان اسلام يك سير نوخواهي و اصلاح‌طلبي به راه افتاده بود كه مسلمانان زير سلطة‌ امپراتوري روسيه تزاري نيز كه زير انواع فشارهاي استيلاگرايانه و نيز جريان روسي‌سازي و مسيحي‌گرداني قرار داشتند متأثر از اين جو نوظهور براي نو‌ شدن حيات اجتماعي‌شان به تكاپو برانگيخته شدند. اسماعيل‌بيك گاسپرينسكي (1914-1851) از انديشمندان متفكر مسلمان روسيه بود كه جنبش­هاي جديد جاري در روسيه را از نزديك مي‌ديد و تحت تأثير اين جنبش­ها و همچنين ارتباط و آگاهي از تحولاتي كه نوشدگي در حياط اروپاييان ايجاد كرده بود و با آگاهي از عقب‌ماندگي مسلمانان از ساير دنيا تلاش مي‌كرد تا با ايده‌هاي اصلاحي‌ خود، راه‌حلي براي نجات و حفظ هويت ملي و ديني و نوسازي جامعة‌ مسلمانان ارائه دهد. پرسش اصلي اين نوشتار اين است كه انديشه‌هاي گاسپرينسكي چه مؤلفه‌هاي مهمي داشت و بر حيات مسلمانان روسيه چه تأثيري گذاشته است؟ در اين نوشتار نشان داده مي‌شود كه گاسپرينسكي با اقدام‌هاي نوگرايانه چون چاپ نشريه و ارائة‌ اصول جديد آموزشي و ايجاد مدرسه‌هاي نوين به سبك اروپا و برگزاري كنگره‌هاي مسلمانان روسيه، توانست راه را براي مسلمانان نوگراي روسيه هموار كند و به‌نوعي سبب ايجاد جنبشي به‌نام جديدي در منطقة‌ قفقاز و آسياي مركزي شد.

In the nineteenth century, the European countries were developing and progressing rapidly. Russia had turned into a vast empire striving to join the European countries. In this period, the Islamic world was undergoing a process of modernity and reformation. Russian Muslims were under subjugation and Russianization and Christianization were enforced in their society. They attempted to modernize their social life. Ismail Gasprinski (1851-1914) was a Muslim intellectual thinkers, who being aware of backwardness of Muslims compared to the rest of the world, and with his reformist ideas, tried to offer solutions to save his religious and national identity and at the same time modernize his society. The present paper answers the following question: What are the main components of Ismail Gasprinski’s thoughts and what was its influence on Russian Muslims? This paper underscores that Gasprinski with his modern endeavors like publishing periodicals, presenting modern pedagogical principles, building modern schools based on European models, and holding conferences for Muslims in Russia, paved the way for Russian Muslim modernists. In a way, he caused a movement called Jadidiye in Caucasia and Central Asia.