تحليل و گاهنگاري پيشنهادي شهر اشكاني «شهرتپه» چاپشلو در شهرستان درگز، شمال شرق ايران

Analyzing and Dating in North-East Iran: Proposed Parthian City Shahr-Tappeh, Chapeshlou Township Dargaz

«شهرتپه» يكي از محوطه هاي اشكاني شمال شرق ايران در شهرستان درگز است. با استناد به بررسي هاي باستان شناسي، اين محوطه، يكي از وسيع ترين محوطه هاي اشكاني اين حوزه ي جغرافيايي است؛ به علاوه، با استناد به كاوش هاي باستان شناسي، اين محوطه، يكي از محوطه هاي مهم اوايل دوره ي اشكانيان در شمال شرقي ايران است. شباهت يافته هاي باستان شناسي شهرتپه با محوطه ي نسا، به همراه وسعت محوطه (حدود 70 هكتار) و يافته هاي باستان شناسي آن، نشان مي دهد شهرتپه از محوطه هاي مهم دوره ي اشكانيان در شمال شرق ايران است. به دليل همين اهميت است كه بعضاً از اين محوطه، به عنوان يكي از محوطه هاي احتمالي معرف «دارا» در اوايل دوره ي اشكانيان ياد مي شود؛ لذا در پژوهش پيشِ رو تلاش مي گردد، ضمن بررسي و ارزيابي داده هاي باستان شناسي شهرتپه، و جايگاه آن در تاريخ اوايل دوره ي اشكاني، اهميت اين محوطه در مطالعات باستان شناسي اشكانيان در شمال شرق ايران مورد بحث و ارزيابي قرار گيرد. به علاوه، تلاش شده بدين پرسش پاسخ داده شود كه آيا شهرتپه مي تواند يكي از محوطه هاي احتمالي معرف شهر دارا اشكاني باشد؟ و يا به عبارت كلي تر، آيا مي توان اين شهر مهم اوايل دوره ي اشكاني را در حوزه ي جغرافياي سياسي امروزي درگز جستجو نمود؟ پاسخ به موارد فوق از اين منظر حائز اهميت است كه از اشكانيان در شمال شرقي ايران، اطلاعات معدود و پراكنده اي در دست است؛ لذا مطالعات باستان شناسي شهرتپه مي تواند تاحدودي در پاسخ به پرسش هاي تاريخي و باستان شناسي اشكانيان در شمال شرقي ايران راهگشا باشد. رويكرد پژوهش حاضر در پاسخ به پرسش هاي فوق، داده هاي باستان شناسي مرتبط با اشكانيان در شهرستان درگز و محوطه ي شهرتپه است. به علاوه، در كنار داده هاي باستان شناسي، از متون كلاسيك در پاسخ به مكان يابي احتمالي شهر دارا در منطقه ي درگز استفاده گرديده است. براساس موارد ياد شده در بالا، شهرتپه به واسطه ي وسعت و داده هاي فرهنگي از جمله ظروف و قطعات سفالي مطالعه شده، تزيينات معماري شامل آجرهاي منقوش و وجود يك منطقه ي صنعتي شناسايي شده در آن، احتمالاً يكي از مهم ترين محوطه هاي اوايل دوره ي اشكاني در شمال شرق ايران است.

Shahr Tappeh is one of the Parthian sites in the district of Darreh Gaz، near the Iran-Turkmenistan border. Data from archaeological surveys shows that the site is one of the largest Parthian sites in the northeast region of the Iranian Plateau. In addition، archaeological excavations indicate that Shahr Tappeh was one of the most important Parthian sites in the region. The site is limited on two sides by riverbeds، while on the south and north was protected by massive ramparts، probably made of sun-dried bricks and chineh. There are also traces of a moat behind the fortifications. In somewhere near the center of the site، there is a 7m high mound، evidently remains of a monument of some sort. It is possible that this mound represents the acropolis of the site، seat of the high rank chief or governor of the city. Our investigation at the site including a surface systematic sampling. The most frequent finds were ceramic fragments، in addition to some kiln wasters، gypsum plaster and impressed designs bricks. The designs are heavily weathered so the original motifs could not be identified. Similar bricks with impressed designs have been discovered at the type site of Nisa in Turkmenistan. The high frequency of kiln wasters in a quadrant indicated that this point of the site would be industrial quarter of the ancient town. Testing this hypothesis، we opened three small trenches. Although we could not reach the lower strata، due to have efficiency of time and the budget، we could recover numerous kiln wasters and deformed pieces of glass، evidently related to glass workshop، which strongly indicate that our hypothesis on the industrial character of the quadrant could be right. The recovered finds through excavations show close resemblance to those from Nisa، the initial capital and homeland of the Arsacids، which is 80 km to the northeast. The size of Shahr Tappeh and the materials from excavations well represent the importance of the site in early Parthian time in the northeastern Iranian Plateau. Because of such important features، some scholars suggest that the site could be the ancient Dara of the early Arsacid era. In this article we analyzed and discuss the materials and data from Shahr Tappeh excavations، trying to throw light on the importance of the city during the early Arsacid period، and evaluate its position among the contemporary sites in the northeastern Iranian Plateau. We also trying to the answer whether the site could be the same ancient Dara we know from the early Arsacid period; or، otherwise، could the important city of Dara be sought in the modern area of Darreh Gaz in northeast Iran?