خوانش بينامتني حكايت‌هاي طاقديس و مثنوي معنوي برمبناي نظريه ترامتنيت ژنت

Intertextual Reading of Mathnavi Taghdis and Mathnavi Maanavi Based on the Theory of Genette’s Transtextuality

از دانشمند برجسته شيعي، ملااحمد نراقي، با تخلص شعري «صفايي»، كتابي معروف به طاقديس در دست است كه مشابهت‌هاي زيادي در ظاهر و در بطن كلام با مثنوي مولوي دارد. اين كتاب تحت سيطره معنوي مثنوي مولانا و نظير سايه آن است كه هم در شيوه سرايش، آغاز و فرجام سخن و هم غايت معنايي، تلاشي شگرف براي همانندسازي آن با مثنوي مولوي صورت گرفته‌است. در اين مقاله، خوانش بينامتني حكايات مثنوي طاقديس و مثنوي معنوي برمبناي نظريه ترامتنيت ژنت از طريق سه مشخصه بينامتنيت صريح و اعلام‌شده، غيرصريح و پنهان‌شده و ضمني، همراه با نمونه و تحليل كاربردي نظريه پيش‌گفته، ارايه مي‌شود. يافته‌هاي اين پژوهش چنين نتيجه داده‌است كه از بين 65 حكايت مثنوي طاقديس برطبق نظريه ترامتنيت ژنت هيچ نشانه روشني براي ارتباط بينامتني صريح و اعلام‌شده با مثنوي معنوي وجود ندارد، بلكه بيشترين ارتباط بينامتني به بينامتنيت غيرصريح و پنهان مربوط مي‌شود. اين نتيجه روشن مي‌سازد پيرنگ، بن‌مايه و اشخاصِ دست‌كم هجده حكايت مثنوي طاقديس تا حد بسياري از مثنوي معنوي اخذ شده‌اند. دست آخر، اينكه در سرتاسر حكايات مثنوي طاقديس الگوها و نمادهاي گوناگوني از نظر فضاي داستان، لحن و بيان، شيوه روايت، نام اشخاص و... وجود دارد كه يادآور قصه‌ها و حكايات مثنوي معنوي هستند و براساس طبقه‌بندي ژنت ذيل بينامتنيت ضمني قرار مي‌گيرند.

One of great Shiite scholar, Mullah Ahmad Naraghi, alias Safaee has left a book called Taghdis which has indisputable similarities to Mathnavi Maanavi in form and meaning. This book is affected by Mathnavi Maanavi written by Rumi and considerable effort has been made to compare it to Mathnavi Maanaviin matter of composition, commencement and completion of speech and also semantic goal. In this paper, an intertextual reading of Mathnavi Taghdis and Mathnavi Maanavi based on Genette’s theory of Transtextuality and three explicit and declared and hidden and implicit specifications is presented. Findings of this research show that according to the theory of Genette there is no evidence for the explicit and declared intertextual relation with Mathnavi Maanavi among 65 narratives of Mathnavi Taghdisand the most significant intertextual relation is associated with hidden and undeclared transtextuality. The results further indicate that the plot, theme and characters of at least 18 narratives have been adapted from Mathnavi Taghdis and there are different signs in the narratives of Mathnavi Taghdis in terms of space of story, tone, narration manner, name of character, etc., which associate with the narratives of Mathnavi Maanavi and are included in Genette’s classification of the implicit transtextuality.