فقيه ـ ديوان‌سالاران و اصلاحات يعقوب آق‌قويونلو

Jurists-Bureaucratics and Yaqub Ag Qoyunlu Reform

بررسي و واكاوي اصلاحات يعقوب‌پادشاه، از زاويه اقدامات فقيه- ديوان‌سالارانِ حاضر در ساختار حكومتي و تشكيلاتي آق‌قويونلوها، روشني زيادي بر ابهامات موجود در مباني فكري اين اصلاحات، مي‌افكند، درواقع، زمينه‌سازي و پي‌ريزي مقدمات اين اصلاحات را بايد در تفكرات و آراء فقهايي دانست، كه وظايف ديواني و ديوان‌سالاري را نيز بر عهده گرفته بودند، از اين روي، ايشان فقه اسلامي، كه تفكراتشان از آن سرچشمه گرفته و در عرصه آن بالنده شده بودند را، در ارتباط با جنبه‌هاي مختلف اصلاحات، به كار گرفته، به اين برنامه رنگ و صبغه شريعتمدارانه دادند، و اين ويژگي، يعني فقاهتي بودن مباني اصلاحات، جزء لاينفك آن گرديد، به طوري كه چه در بخش اصلاحات اقتصادي و چه در بخش اصلاحات اجتماعي، اين رويكرد، به وضوح خودنمايي مي‌كند، در اين ميان حضور مستقيم و غير مستقيم انديشه‌هاي فقيه‌-‌ ديوان‌سالاراني نظير قاضي‌عيسي ساوجي، شيخ‌علي صدر، علّامه جلال‌الدين دواني و فضل‌الله روزبهان‌ خنجي، در نظريه‌پردازي، تدوين و اجراي برنامه اصلاحات، شايان توجه است و عنايت به اين رويكرد از جانب اين گروه، سبب گرديد كه ايشان در قوالب مختلف، آراء و انديشه‌هاي خود را عرضه نمايند. در اين نوشتار، نگارنده در پي درك اين موضوع است كه اصلاحات يعقوب‌پادشاه، از نظرگاه آراء و ‌‌‌انديشه‌هاي فقيه‌ـ ديوان‌سالاران، چگونه مورد بررسي قرار گرفته است؟ فرضيه ‌اين نوشتار بدين ترتيب است كه انديشه‌هاي فقهاي ديوان‌سالار عصر يعقوب‌پادشاه، در اصلاحات وي غلبه داشته است. روش تحقيق اين نوشتار، با توجه به ماهيت موضوع، توصيفي ـ تحليلي و روش گردآوري اطلاعات نيز كتابخانه‌اي است، درارتباط با پيشينه تحقيق نيز بايد اشاره شود كه، تحقيقات متعددي در قالب مقاله و كتاب دراين ارتباط انجام گرفته، كه وجه غالب آنها، بررسي اين اصلاحات از منظر نظم ايراني و تمركزگرايي ديواني است، ازجمله اين تحقيقات مي‌توان به مقاله ابوالحسن‌فياض‌انوش باعنوان «اصلاحات قاضي‌صفي‌الدين‌عيسي‌ساوجي در دوران سلطان‌يعقوب آق‌قويونلو» مقاله ولاديميرمينورسكي تحت عنوان «The Aq-qoyunlu and Reforms»، مدخل «آق قويونلو» در دايره المعارف بزرگ اسلامي، نوشته رضا رضازاده لنگرودي و كتاب «تاريخ فراموش شده ايران در دوره سلطان‌يعقوب‌آق‌قويونلو»، نوشته هدي ‌سيدحسين‌زاده، اشاره نمود.

Review and Analysis Sultan Yaqub Reform, From the perspective of Jurists-Bureaucratics in The Ag QoyunluDynestyorganizational structure and governance ,Clearly ambiguities in the concept reforms. In fact, Preparations of these terms must be in the thoughts and opinions of jurists,that undertaken Administrative and bureaucratic,So,ued Islamic jurisprudence for various aspects of reform, And this feature was an integral part of it, so is known in that economic reforms and social reforms, The direct effect and indirect effect Jurists-Bureaucraticsthoughts such as QaziIssaSavoji, Shaikh Ali Sadr, Jalal AldinDavani And FazlalahRozbahanKhonji in theory, elaboration and implementation of the reform was significant. And according to this attention by these groups promoted to submit their Idas.