جستاري در ساختارشناسي طرح و نقش تذهيب هاي قرآني عصر تيموري موجود در موزه آستان قدس رضوي

هدف پژوهش: اين پژوهش با هدف بررسي تذهيب هاي قرآني عصر تيموري محفوظ در موزه آستان قدس رضوي انجام شده است و ضمن شناسايي آرايه هاي قرآني همچون: شمسه، دعاي افتتاح، سرلوح، صفحات متن (حاشيه صفحات)، نشان آيات (جزء، سجده، حزب)، گل آيه ها، فهرست سوره ها و صفحات ختم، به نحوه صفحه آرايي و ساختارشناسي فرم نقوش و رنگ مي پردازد. از طرفي، مطالعه در اين زمينه به منظور دستيابي به آرمان والايي است كه در اطلاعات كتاب هاي آموزشي رشته هنر تذهيب و ارتقاي نظام آموزش هنري ايران كمتر به آن توجه شده است. روش پژوهش و جامعه آماري: پژوهش پيش رو به روش پيمايشي و با رويكرد توصيفي- تحليلي صورت گرفته و اطلاعات از طريق منابع كتابخانه اي و گردآوري تصاوير به صورت ميداني از موزه هاي موردنظر جمع آوري شده است. با مطالعه آثار قرآني موزه آستان قدس رضوي و مشورت با كارشناسان خبره اين بخش، هفت نسخه نفيس سنددار مرتبط با عصر مذكور و زمينه مطالعه پژوهش حاضر به روش هدفمند انتخاب شد. با مشاهده اين نسخه ها، ويژگي هاي آرايه هاي آن مشخص شده است. يافته هاي تحقيق: يافته ها نشان داد ساختار عناصر بصري شامل انواع نقوش تزئيني اسليمي، ختايي، هندسي و خوشنويسي است. نقوش اسليمي با 38.8% بيش ترين نقوش تزئيني را دربردارد، گل هاي ختايي 22.4% و 3.4% نقوش هندسي و 27.3% توزيع خوشنويسي در صفحه است. صفحه آرايي به صورت 3 كتيبه اي، 5كتيبه اي و 6 كتيبه اي ساختاربندي شده است. صفحات به طور ميانگين با تقسيم هاي طلايي آراسته و تدوين شده اند.لاجورد و طلا غالب ترين رنگ هاي به كاررفته در اين آثار است. نتيجه گيري: موزه آستان قدس رضوي از جمله كلكسيون هاي عظيم در جهان است و قرآن هاي مذهب فاخر و نفيسي را در خود گنجانده است. نسخه هاي قرآني عصر تيموري در آن از ويژگي هاي خاصي برخوردار است، از جمله آن استحكام، منطق، نظم و ريتم، تقارن، تركيب بندي هاي سامان دهي شده، صفحه آرايي هايي بر مبناي تناسب هاي طلايي از جمله مولفه هاي برجسته نسخه هاي مورد مطالعه هستند. از اين رو، شناختن ساختار فرمي عناصر تزئيني_ بصري و عناصر نوشتاري و به كارگيري آنها در قرآن آرايي، لازمه فهم دقيق از اصالت نقوش است. از نقوش تزئيني اصيل مانند اسليمي، ختايي، هندسي و خطوطي همچون نسخ، محقق و ... در آراستن قرآن هاي تيموري مورد مطالعه بهره برده شده است كه بيانگر مشخصه هاي اصلي تذهيب هاي قرآني عصر تيموري است و استفاده از اين عناصر، در تثبيت و تحكيم مباني فكري نظام آموزشي هنري كشور نقش بسزايي دارد.