صادرات محصولات با فناوري بالا و قدرت هاي اقتصادي نوظهور؛ واكاوي مولفه هاي مرتبط در اقتصاد ايران

Exports of High Technology products and emerging economies; Analysis of related components in Iranian economy

حجم و سهم از تجارت جهاني به ويژه صادرات كالا با فن‌آوري بالا يكي از شاخصه‌هاي قدرت اقتصادي در نظم نوين اقتصاد جهاني است. كشورهاي با قدرت اقتصادي بالا با استفاده از ابزارهاي رسمي و غيررسمي تلاش مي كنند قدرت تجاري ناشي از تفاوت دانش را در بلندمدت از اين طريق حفظ كنند. هدف اين مقاله تبيين اين ابزارها در تجربه هاي جهاني و سپس بررسي وضعيت ايران در ارتباط با اين مولفه ها است. بررسي نشان مي دهد كه قدرت هاي نوظهور توانسته اند با افزايش تجارت كالاهاي با فناوري بالا، خود را به عنوان قدرت هاي جديد جهاني مطرح كنند. علاوه بر اين، محدوديت در تجارت كالا، تجارت دانش، سرمايه گذاري مستقيم خارجي و انتقال بين المللي سرمايه مهمترين ابزارها در حفظ بلندمدت ريشه هاي تجاري قدرت هاي بزرگ بوده است. وضعيت ايران در صادرات محصولات با فناوري بالا نشان دهنده سهم ناچيز اين محصولات در تجارت ايران بوده است كه عمدتا ريشه در عدم وجود برنامه مشخص در توليد محصولات با فناوري بالا، ضريب پايين نفوذ تكنولوژي در ميان بنگاه ها، پايين بودن انتقال تكنولوژي از طريق جذب FDI و تاثير تحريم ها بر افزايش ريسك سرمايه‌گذاري، رابطه ضعيف صنعت و دانشگاه، شدت پايين هزينه‌هاي R&D و در نهايت محدوديت در تامين مالي. بايد توجه داشت، ابزارهايي كه مي تواند جايگاه ايران را در ميان كشورهاي قدرتمند تغيير دهد چندان مورد توجه قرار نگرفته است و تحريم هاي اقتصادي مي تواند به عنوان يك محور فشار مورد توجه كشورهاي غربي قرار دارد.

Trade volume and share in global trade, especially high-tech exports, is one of the indicators of economic power in the modern economy. Global economic powers try to use formal and informal tools to keep their trade power through production and export of knowledge-intensive products. The aim of this paper is to firstly introduce these tools using comparative studies and secondly investigate the Iran's status in each tool. Studies show that emerging economies have been able to present themselves as new global players by expanding their high-tech exports. In addition, trade restrictions on goods, knowledge-based trade, foreign direct investment and international transfer of capital have been the most important tools for maintaining long-term economic power of great economies. Despite the importance of such tools, investigating the high-tech exports in Iran shows a low share of such products in country's trade because of factors such as lack of a master plan for production of high-tech goods, low rate of technology penetration among firms, low technology transfer through FDI and high investment risks because of sanctions, weak collaboration between industry and university, low spending in research and development (R&D) and limited financing resources. It should be noted that Iranian policy makers have not properly used these tools in order to improve country's position in global high-tech trade.