ارزيابي خصوصيات فنولوژي و ميزان اسانس برخي اكوتيپ‌هاي بومي گياه دارويي زنيان (Trachyspermum ammi L.)

Evaluation of phenological characteristics and amount of essential oils in some native ecotypes of Ajowan (Trachyspermum ammi L.)

مطالعه خصوصیات فنولوژی و تعیین نیاز دمایی گیاه دارویی، منجر به شناخت بهتر از میزان و نحوه رشد و نمو شده و می‌توان براساس این ویژگی برنامه‌ریزی دقیقی برای بهره‌برداری بهینه از گیاه و میزان مواد مؤثره داشت. این تحقیق با هدف ارزیابی خصوصیات فنولوژی به‌منظور شناسایی و طبقه‌بندی اكوتیپ‌های زودرس، دیررس و میان‌رس گیاه دارویی زنیان (Trachyspermum ammi L.) و بررسی میزان اسانس بدست آمده از هر اكوتیپ انجام شد. در این پژوهش 23 اكوتیپ بومی گیاه دارویی زنیان در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی در سه تكرار در سال زراعی 93-92 كشت گردید. به‌منظور تعیین تاریخ دقیق مراحل فنولوژیك از واحد تجمع حرارتی (Growth Day Degree) و زمان (Days After planting) استفاده شد. اكوتیپ‌ها هر سه روز یك‌بار مورد ارزیابی و یادداشت‌‌برداری قرار ‌گرفتند و زمانی كه 50% گیاهان هر اكوتیپ به مرحله فنولوژی مورد نظر رسیدند تاریخ آن ثبت شد. پس از رسیدگی و برداشت، اسانس دانه به روش Hydro-distillation توسط دستگاه كلونجر تهیه گردید. نتایج حاصل از این پژوهش، اختلاف معنی‌داری را بین اكوتیپ‌ها از نظر صفات فنولوژی مورد ارزیابی نشان داد كه بیانگر متفاوت بودن فاصله زمانی رسیدن به هر یك از مراحل رشدی در بین اكوتیپ‌های مورد مطالعه بود. بیشترین اختلاف معنی‌دار در صفت گلدهی دیده شد كه نشان می‌دهد زمان رسیدن به مرحله گلدهی در اكوتیپ‌های مورد مطالعه متغیر می‌باشد. همچنین كمترین اختلاف معنی‌دار در صفت دانه‌بندی دیده شد. میزان اسانس نمونه‌ها نیز از 2.7% (سربیشه) تا 6.1% (اراك) محاسبه شد. همچنین براساس نتایج مقایسه میانگین، چهار اكوتیپ برتر از لحاظ زودرسی، میان‌رسی و دیررسی در هر مرحله فنولوژی مورد شناسایی و طبقه‌بندی قرار گرفتند. مراحل رسیدگی فیزیولوژی و طول دوره پر شدن دانه به‌عنوان معیار برای تعیین زودرسی و دیررسی در نظر گرفته شدند كه با توجه به این معیار اكوتیپ‌های اراك با 6.1% محتوای اسانس و قائن با 4.72% محتوای اسانس به‌ترتیب به‌عنوان زودرس‌ترین و دیررس‌ترین اكوتیپ‌ شناسایی و معرفی شدند. 

Study of phenological characteristics and determination of temperature requirement of medicinal plants leads to a better understanding of the extent and manner of growth and development. An accurate planning for optimal utilization of the plant and amount of active substances could be done based on this feature. This research was aimed to evaluate the phenological characteristics and classify early, late and medium maturity ecotypes of Ajowan (Trachyspermum ammi L.) as well as assessment of the essential oils extracted from each ecotype. In this study, 23 native ecotypes of Iranian ajowan were arranged in a randomized complete block design with three replications during 2014-2015. Growing degree-day (GDD) and the days after planting (DAP) were used to determine the exact date of phenological stages. Ecotypes were evaluated every three days and when 50% of the plants of each ecotype reached the phenological stage, the date was recorded. After ripening and harvest, essential oil was extracted by hydro-distillation method and clevenger apparatus. According to the results of this study, significant differences were found among ecotypes in terms of phenological traits. Flowering and granulation showed the most and least significant differences. The essential oil of samples varied between 2.7% (Sarbishe) and 6.1% (Arak). In addition, according to the results of mean comparison, four superior ecotypes in terms of early, medium and late maturity in each phenological stage were identified and classified. Physiological maturity and grain filling period were considered as a criterion to determine the early and late maturity. Accordingly, Arak (Markazi province) and Qaen (South Khorasan province) with an essence content of 6.1% and 4.7%, respectively were identified as the earliest and most late ecotypes.