ارزيابي تخريب مراتع بر اساس افزايش فاصله از كانون‌هاي بحران در دامنه‌هاي شمالي مراتع سبلان

Assessment of rangeland degradation based on the increase of distance from critical centers in Northern of Sabalan

این تحقیق با هدف امكان‌سنجی استفاده از چارچوب كانون‌های بحران در ارزیابی تخریب مراتع دامنه شمالی سبلان، با این فرض كه با افزایش فاصله از كانون‌های بحران تخریب مرتع كمتر می‌شود، انجام گرفت. در سه كانون بحرانی حیدرآباد، قلی‌بیگلو و ارباب‌كندی، در سه شدت چرایی سنگین، متوسط و سبك با شرایط اكولوژیكی تقریباً همگن از سطح یك ترانسكت 100 متری، با پلات‌های یك متر مربعی پارامترهای پوشش گیاهی و از عمق 30-0 سانتی‌متری سطح خاك نمونه‌برداری انجام شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها شامل: تجزیه واریانس و مقایسه میانگین‌ها، ارزیابی شاخص‌های تنوع و یكنواختی، تجزیه خوشه‌ای و تجزیه به مؤلفه‌های اصلی انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین‌ها نشان داد كه روند تغییرات در میزان تولید كل زیتوده هوائی در فواصل اول تا سوم به ترتیب 60/84، 90/100، 80/119 و تاج پوشش 10/33، 90/35، 20/43 دارای روند مشخص و افزایشی در روستای قلی‌بیگلو مطابق با فرضیه تحقیق بود (05/0>p)، ولی در روستاهای ارباب‌كندی و حیدرآباد این فرضیه تأیید نشد (05/0p>). همچنین، در تجزیه و تحلیل كلی سه روستا نتایج نشان داد كه پارامترهایی مانند تراكم، سنگ و سنگریزه، لاشبرگ، شن، اسیدیته و شوری دارای روند تغییرات مشخص و تأیید كننده فرضیه تحقیق بودند (05/0>p)، ولی سایر پارامترها فرضیه تحقیق را تأیید نكرد (05/0p>). در روستای ارباب­كندی شاخص­های تنوع و یكنواختی دارای روند افزایشی با فاصله از روستا می‌باشند، بیشترین مقدار تنوع شاخص شانون-واینر در جهت شرق، در شیب 20 درصد و برابر با 88/3 است. شاخص‌های تنوع روستای حیدرآباد دارای روند كاهشی ولی شاخص‌های یكنواختی از روند خاصی پیروی نمی‌كنند، بیشترین مقدار این شاخص در جهت شمال، شیب 30 درصد كه برابر با 32/3 می‌باشد. در مقابل نتایج شاخص‌های تنوع و یكنواختی روستای قلی‌بیگلو فاقد روند مشخص و شاخص تنوع در جهت جنوب، شیب 20 درصد بیشترین بوده كه برابر با 33/3 به دست آمده است. همچنین، نتایج گروه‌بندی روش‌های چند متغیّره نشان داد كه سایت‌های با وضعیت چرای مختلف با مشاركت تمامی پارامترها قابل تفكیك نمی‌باشند. هرچندكه، در ابتدای طرح تلاش گردید كه واحدهای همگن در قالب سه روستا و در سه فاصله انتخاب گردد، ولی با توجه به شرایط مراتع سبلان شمالی و موقعیت روستاهای قابل تعریف، امكان تفكیك و تعیین مناطق همگن بطور كامل میسر نبوده است. در مناطق كوهستانی مانند شمال سبلان تغییر در عوامل پوشش گیاهی و خاك تنها تحت تأثیر گرادیان چرا نیست، بلكه عوامل دیگری مانند ارتفاع و عوامل وابسته به آن مانند بارندگی در فواصل مختلف كانون بحران مؤثر می‌باشند. لذا، با توجه به تركیب گیاهی و تبدیل و تخریب صورت گرفته در این مراتع و پراكنش كانون‌های بحرانی روستا، استفاده از این چارچوب در ارزیابی تخریب مناسب نمی‌باشد.

-