بررسي اثرات قرق بر برخي خصوصيات، فرسايش‌ پذيري و ترسيب كربن خاك (مطالعه موردي: مراتع بزداغي- خراسان شمالي)

Effects of grazing exclusure on some soil physical and, its erodibility and carbon sequestration (Case study: Bozdaghin rangelands, North Khorasan, Iran)

با توجه به گسترش كاربرد قرق به‌منظور اصلاح مراتع و ترسیب كربن، بررسی اثرات آن بر خصوصیات خاك و محاسبه ارزش اقتصادی كربن ترسیب‌یافته حایز اهمیت است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی تغییرات برخی خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاك در نتیجه اعمال قرق در مقایسه با چرای آزاد و نیز، بررسی اثرات قرق بر میزان ترسیب كربن خاك و محاسبه ارزش اقتصادی آن در منطقه بزداغی استان خراسان شمالی می‌باشد. به‌این منظور، 15 نمونه خاك به‌صورت تصادفی – سیستماتیك، از عمق 15-0 سانتیمتری و درطول 3 ترانسكت به طول 500 متر و به فاصله 200 متر از یكدیگر در هر منطقه (قرق و تحت چرا) برداشت شد. در آزمایشگاه، برخی خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاك شامل  بافت، جرم مخصوص ظاهری، درصد تخلخل، درصد رطوبت اشباع، اسیدیته، هدایت الكتریكی، درصد كربن آلی، ازت كل، میزان ظرفیت تبادل كاتیونی، سدیم، پتاسیم ، كلسیم، و منیزیم تبادلی تعیین گردید و شاخص فرسایش‌پذیری خاك (با استفاده از رابطه نسبت رس اصلاح شده)، محاسبه شد. مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون تی مستقل وبا استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 16، انجام شد. نتایج بیانگر آن است كه اعمال قرق در منطقه بزداغی، بر خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاك اثر مثبت معنی‌داری گذارده است و شاخص فرسایش پذیری خاك را نیز به‌طور معنی‌داری كاهش داده است (05/0P<). میانگین كربن ترسیب شده در خاك منطقه قرق شده به‌طور معنی‌داری بیشتر از منطقه تحت‌چرا می‌باشد(05/0P<) و ارزش اقتصادی آن، 4709760 تومان برآورد گردید. با توجه به نتایج به‌دست آمده ، خصوصا" ارزش اقتصادی بالای كربن ترسیب یافته در خاك منطقه قرق شده، اعمال قرق در منطقه مورد مطالعه قابل توصیه می‌باشد.

In view of the increasing adoption of rangeland exclosure in order to rangeland improvement and carbon sequestration, investigation of its effects on the soil properties and calculation of the economic value of sequestered carbon is important. The aim of this study was to evaluate the changes in some soil physico-chemical properties, carbon sequestration rate and its economic value following grazing exclosure as compared with open grazing areas in Bozdaghi rangelands in North - Khorasan province, Iran. Therefore, in each area (exclosure and open grazing) three transects of 500 meter length and 200 meter intervals) were set up. Along each transect, five soil samples were taken at the depth of 0–15 cm in a random – systematic method (15 soil samples in each area) and transferred to the laboratory. In the laboratory, some soil physical and chemical properties such as soil texture, bulk density, porosity, saturation percentage, pH , EC , percentage of organic matter, total nitrogen, the amount of cation exchange capacity, exchangeable sodium, potassium, calcium, and magnesium were measured and erodibility index was calculated by using the modified clay ratio relation. Data analysis was performed by using independent t test in SPSS v.16 software. The results demonstrated that establishment of exclosure in Bozdaghi rangelands had significant positive effects on soil physico-chemical properties, and reduced the soil erodability index significantly (P< 0.05). The mean value of sequestered carbon in the soil of exclosure area was significantly higher than that of open grazing area (P< 0.05) and its economic value was estimated to be 4709760 toman per hectare. According to the results, especially the high economic value of sequestered carbon in the soil of exclosure area, establishment of exclosure in the study area is recommended.