بررسي اندازه ذرات تلماسه ها و كاربرد آن در منشأيابي رسوبات امتداد گسل اهواز

Study Particle size of sand dunes and its application in finding source of sediments surrounding Ahvaz fault

در نواحی بیابانی ایران بدلیل موقعیت خاص جغرافیایی، فیزیوگرافی و حاكمیت شرایط اقلیمی خشك، فرسایش بادی غالب بوده و بیش از 30 میلیون هكتار در سیطره تپه ها و پهنه های ماسه ای و اراضی بدون پوشش گیاهی هستند. خصوصیات دانه بندی یكی از ویژگی های مهم در اغلب مطالعات فرسایش بادی و یكی از پارامترهای مهم در مكانسیم حركت، انتقال و ترسیب و گسترش تلماسه‌ها است؛ بنابراین آنالیز اندازه ذرات، كاربرد مهمی در منشأیابی رسوبات، تاریخچه انتقال و رسوبگذاری دارد. با توجه به وسعت زیاد تلماسه در استان خوزستان، ضروری است كه بررسی جامع و به هنگامی از تپه‌های ماسه‌ای استان و تعیین همبستگی این مشخصات با سایر ویژگی‌های مورد نیاز چون مسافت حمل انجام گیرد. بنابراین در این تحقیق با برداشت بیش از 200 نمونه سطحی از تلماسه‌ها در راستای شمال غربی به جنوب شرقی، خصوصیات دانه بندی تپه‌های ماسه‌ای خوزستان مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا براساس گسل اهواز استان را به دو نیمه غربی و شرقی تقسیم كرده، مقایسه پارامترهای میانگین قطر ذرات، دامنه تغییرات ذرات، متوسط جورشدگی، متوسط كج شدگی و سپس متوسط فاصله حمل ذرات مورد تحلیل و سپس كل نمونه ها برای پارامترهای یاد شده در راستای بخش غربی شرقی مورد بررسی مجدد قرار گرفتند. نتایج نشان داد دامنه قطر ذرات در تپه های ماسه ای غرب رودخانه كرخه بین 87/2-14/2 فی (136 تا 226 میكرون) و در شرق بین 05/3-16/2 فی (120 تا 223 میكرون) متغیر است. جورشدگی ذرات در نمونه‌های تپه‌های ماسه‌ای خوب و نسبتاً خوب بوده است(71/0– 35/0 فی) و كج شدگی قطر ذرات در محدوده تپه‌های ماسه‌ای اغلب به طرف ذرات ریز و به عبارت دیگر كج شدگی مثبت در مقیاس فولك (1/0 تا 1 فی) نشان می‌دهند. متوسط فاصله حمل دارای 4 رده، شامل 3، 5/12، 35 و 125 كیلومتر است كه نشان دهنده فاصله حمل بین 20 تا 50 كیلومتر و متوسط فاصله جابجایی 35 كیلومتر در تپه های ماسه ای غرب گسل اهواز است. در تپه های ماسه ای شرق گسل اهواز نیز فاصله حمل بین 50 تا 200 كیلومتر و متوسط فاصله جابجایی 125 كیلومتر می‌باشد. براساس مطالعات دانه بندی منشاء ذرات تپه‌های ماسه‌ای استان خوزستان نزدیك و یا محلی بوده و منشاء بیشتر ذرات در قطاع شمال غربی و غرب می باشد.

    The southwest province of Iran has a dry and semi-arid climate, with about 250,000 hectares of sand dunes; therefore a comprehensive review and overview of these features and their correlation with other features is needed. In this study, over 200 sand samples were collected from the mobile and not mobile sand dunes to study the grain size of sand dunes in Khuzestan. The results showed there was no significant difference in the mean grain size from east to west, along a 200 km transect of the sampled area. The mean grain size in the west was 2.87 to 2.14 φ scale (136 to 226 microns) and in the east 3.05 to 2.16 φ (120 to 223 microns). The standard deviation of particle size of the samples was good and fairly good (0.71 to 0.35 φ). Using tilt condensation particle diameter in the range of sand dunes area, folk scale (0.1 to 1 φ) was positive. These distances represent 20 to 50 km with mean transported distance of 35 km for the west and 50 to 200 km transported distance with mean value of 125 km for the east section of the Khuzestan province for the sand dunes. For the transport distances, average transport distance could be divided into four categories, including 3, 12.5, 35 and 125 km. According to the results, the source of particles of the sand dunes in Khuzestan province is local, mainly from northwest and west.