تاثير فعاليّت تكتونيكي بر مورفولوژي نيمرخ طولي رودخانه مطالعه موردي: رودخانه پل‌رود (شمال ايران)

The Impact of Tectonic Activity on the Morphology of Longitudinal Profiles of the River Case Study: Polrood River (North of Iran)

نيمرخ طولي رودخانه ها اطلاعات ارزشمندي در مورد تغييرات شرايط حاكم بر حوضه هاي آبريز در اختيار مي گذارد. به همين علت اين موضوع همواره مورد علاقه محققان مختلف بوده است. با بررسي شكل نيمرخ طولي رودخانه ها مي توان وضعيت فعاليّت هاي تكتونيكي در منطقه را مورد بررسي قرار داد. در اين تحقيق، شكل نيمرخ طولي حوضه‌ي آبريز رودخانه پل‌رود و عوامل موثر بر آن بررسي شد. جهت انجام اين پژوهش، محدوده ي مورد بررسي را به 10 حوضه و زير حوضه تقسيم و در هر يك از اين حوضه ها زير حوضه-ها، نوع جريان، ميزان فعاليّت هاي تكتونيكي و نقاط خروج از حالت توازن در شكل نيمرخ طولي رودخانه را مشخص نموديم. در ارزيابي تكتونيك نيمرخ رودخانه هاي حوضه ها و زير حوضه هاي مورد بررسي از برخي از شاخص هاي تكنونيك فعال Hi، شاخص SL و همچنين ترسيم نمودار Ds استفاده شده است. نتايج به دست آمده از محاسبه‌ي شاخص هاي انتگرال هيپسومتري و شاخص SL در اين حوضه-ها زيرحوضه ها نيز بيانگر نرخ ملايم فعاليّت هاي تكتونيكي و بالاآمدگي است. عامل تشكيل نيك پوينت ها و شكست ها در حوضه و زيرحوضه هاي پل‌رود، شلمان و جيركل تغييرات ليتولوژي مي باشد. به عبارتي تغييرات ليتولوژي در اين 3 حوضه و زيرحوضه سبب عدم توازن شكل نيمرخ طولي رودخانه شده است. مقدار انتگرال هيپسومتري در حوضه‌ي زيرحوضه هاي پل‌رود، شلمان و جيركل به ترتيب برابر با 79/0، 59/0 و 38/0 است. اين مقادير حاكي از ميزان نسبتاً بالاي فعاليّت هاي تكتونيكي در اين 3 حوضه است، با اين حال در اين حوضه ها و زير حوضه ها عامل تشكيل شكست ها و عدم توازن در نيمرخ طولي رودخانه، تغييرات ليتولوژي است. مقادير انتگرال هيپسومتري در زيرحوضه هاي سله چال، عسگرآباد، چالك رود و سرخ قله بترتيب 54/0، 6/0، 45/0 و 44/0 است كه نشان از نرخ ملايم تكتونيك در زيرحوضه هاي چالك رود و سرخ قله و نيز نرخ نسبتاً بالاي تكتونيك در زيرحوضه هاي عسگرآباد و سله چال است. عامل ايجاد عدم تعادل و شكست در نيمرخ طولي رودخانه در اين حوضه و زيرحوضه تركيبي از عوامل تكتونيك و ليتولوژي است. بيشترين آنومالي شاخص SL در زير حوضه هاي عسگرآباد، شلمان، سله چال است كه از لحاظ ليتولوژي در رده بالا و مقاوم مي‌باشند، بقيه آنومالي هاي حوضه ها و زير حوضه هاي ناحيه ي مورد مطالعه داراي مقادير شاخص SL متوسط تا پايين هستند، در نهايت با بررسي انجام گرفته در اين حوضه و نتاج حاصل مشخص گرديد كه شكل نيمرخ طولي رودخانه پل‌رود بيشتر تابع تغييرات ليتولوژي است و فرآيندهاي تكتونيكي تاثير كمتري در آن داشته اند.

The longitudinal profile of the rivers provides valuable information about the changes in the conditions governing the catchment areas. For this reason, it has always been the favorable subject of many researchers. By examining the longitudinal profiles of the rivers, we can examine the status of tectonic activities in the region. In this research, the longitudinal profile of the catchment area of Polrood river basin and its effective factors were investigated. In order to do this research, the study area is divided into 10 basins and sub basins, and in each of these basins, the sub-basins, type of flow, the amount of tectonic activity and exit points of equilibrium status in the form of longitudinal profile of the river were identified. In the tectonic assessment of the under study river basins and sub-basins, some of the active tectonic indicators of Hi, the SL index and also the drawing of the Ds diagram have been used.Also, the results obtained from calculating the hypsometric integral indices and the SL index in these basina and sub basins indicate the mild rate of tectonic and uplift activity. The formation of NIC points and fractures in the Basin and sub-basins of Plourod, Shelman and Jirkol are litho logical changes. In other words, litho logical changes in these three basins and sub-basins cause distortion of the longitudinal profile of the river. The rate of hypsometric integral in the basin of the Polrood, Shelman and Jirkol basins is 0.79, 0.59 and 0.38, respectively. These values indicate a relatively high level of tectonic activity in these three basins, however, litho logical changes in these basins and sub-basins are the cause of forming fractures and imbalance in the longitudinal profile of the river. Values of hypsometric integral in Selechal, Asgharabad, Chalakrood and Sorkh-Ghele sub-basins are 0.54, 0.6, 0.45 and 0.44, respectively, which indicate the mild tectonic level in the sub-basins of the Chalakrood And Sorkh-Ghele, as well as relatively high tectonic rates in the sub-basins of Asgharad and Selechal. The cause of imbalance and fracture in the longitudinal profile of the river in this basin and sub-basin is a combination of tectonic and litho logic factors. The highest rate of SL index anomalies is in sub-basins of Selechal, Asgharabad, Chalakrood, which are high and resistant in terms of litho logy, the remaining anomalies of basins and sub-basins of the study area have values of SL index of medium up to low. Eventually, the study carried out in this basin and the obtained results, it was revealed that the shape of the longitudinal profile of the Polrood River is more subject to litho logical changes and tectonic processes have less effect on it.