مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي و تحليل كاربري فضاهاي دست‌كند حاشيه آبگرم ورتون استان اصفهان

چكيده فارسي :

بيان مسأله : چشمه آبگرم ورتون در روستاي ورتون واقع در 35 كيلومتري شمال شرق شهرستان اصفهان، به دليل اهميت درماني‌اش در ادوار مختلف تاريخي حائز اهميت بوده است كه از شواهد آن مي‌توان به ساخت حوضخانه‌‌‌‌ها در دوره‌‌‌‌هاي مختلف تاريخي در مجموعه تاريخي آبگرم ورتون اشاره كرد. علاوه بر اين بناها، در حاشيه چشمه آبگرم ورتون، فضاهاي دست‌كندي نيز ايجاد شده است كه تا به امروز ناشناخته مانده و مورد مطالعه قرار نگرفته است. انجام اين پژوهش در صدد پاسخگويي به دو سؤال بنيادي در رابطه با كاربري و قدمت مجموعه دست‌كندهاست. هدف از اين پژوهش، معرفي، گونه‌شناسي، ‌‌ارايه گاهنگاري نسبي و تحليل فضاهاي مجموعه دست‌كند مذكور است. معرفي، تحليل نسبي كاربري و زمان ايجاد اين مجموعه دست‌كند مي‌تواند زمينه‌اي براي بررسي‌هاي دقيق علمي در سطح منطقه براي شناسايي اين‌گونه معماري باشد كه نقش مهمي در دوران قبل از اسلام تا كنون در نظام اجتماعي و شهري حكومت‌‌‌‌ها و جوامع بشري ايفا كرده است. ● روش تحقيق : روش اين پژوهش در تبيين زمان ايجاد اين مجموعه، استفاده از رويكرد تاريخ‌گذاري مكتب انالز با تأكيد بر روش تطبيقي مارك بلوخ است؛ يعني پژوهش در رابطه با حوزه يا ناحيه ويژه و مورد نظر خود كه از طريق كاوش و جست‌وجو با حوزه موازي (هم‌زمان) در ناحيه، كشور يا قاره‌اي ديگر انجام مي‌شود و يا فقط با همان ناحيه در يك‌زمان صورت مي‌گيردكه نهايتاً منجر به بررسي و تطبيق مجموعه دست‌كند آبگرم ورتون در بستر تاريخي - فرهنگي‌اش از دوره ساساني تا صفوي مي‌شود كه شواهد آن در مجموعه وجود دارد و به راحتي مي‌توان سبك، عناصر و مصالح معماري آنها را به روشي تطبيقي مطالعه كنيم. همچنين رويكرد مورد استفاده در تحليل كاربري اين مجموعه، رويكرد باستان‌شناسي فضايي است كه مبتني بر تحليل‌‌‌‌هاي هندسي و رياضي است. در اين راستا ابتدا مجموعه دست‌كند آبگرم ورتون معرفي و سپس كاربري و زمان ايجاد آن با توجه به مباني نظري رويكردهاي مورد استفاده، همچنين تكنيك‌هاي معمارانه و تحليل فضاها و مقايسه آن با ساير بناهاي مجموعه، تحليل و بررسي مي‌شود. ● نتيجه‌گيري : نتايج حاصل از پژوهش براساس بررسي عناصر معمارانه موجود در فضاهاي دست‌كند و تحليل فضايي، نشانگر كاربري اين فضاها به عنوان مجموعه‌اي براي اسكان موقت مسافرين و بيماران مراجعه‌كننده به آبگرم است. همچنين با بررسي و تطبيق مصالح به كار رفته در ورودي فضاها، تكنيك معماري و مقايسه آنها با عناصر ديگر بناهاي تاريخي موجود در مجموعه، مي‌توان بازه زماني دوره ساساني تا قرون مياني اسلامي (قبل از دوره سلجوقي) را براي ايجاد اين مجموعه پيشنهاد كرد كه در اداوار بعد، مورد استفاده قرار گرفته است. از دوره سلجوقي به بعد، مجموعه اتاق‌هايي از جنس سنگ چين در مجموعه ورتون جهت اسكان موقت ساخته شده كه جايگزين اين مجموعه شده است. در دوره صفوي نيز اين اتاق‌‌‌‌ها با آجر مرمت شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

چكيده لاتين :

Vartoun village is located 35 km North East of Isfahan County and is an administrative unit of Sagzi County. Karkas mountain range with a height of over 3000 meters covers North and West of Sagzi County as well as Vartoun village and a relatively flat plain covers other areas of this country. Villages and springs emerged in the margin of these mountains, which are considered the origin of contemporary nomadic people in these areas. During visits to villages and springs in this region, man-made caves were discovered in the margin of Vartoun hot spring. As far as we know, the man-made architecture has been developed in different periods and situations with various functions such as residence, refuge, warehouse and animal shelter. In this study, we first attempt to introduce spatial archaeology, architecture plan analysis, Annales school historiography approach and the collection of man-made caves of Vartoun hot spring in its historical-cultural context and analyze its application and creation time. Spatial and building material analysis as well as survey results of man-made caves in the historic-cultural context of Vartoun hot spring, given the therapeutic importance of hot spring and its long distance from nearby cities and villages, indicates a temporary residential use of man-made spaces before the Seljuks.