عربستان و معماي يمن

عربستان در باتلاق جنگ يمن گرفتار شده و هرچه دست و پا ميزند بيشتر در آن فرو ميرود. جنگ زميني شكست خورده، «منصور هادي » رييس جمهوري مستعفي بازنگشته، و «حوثي ها » نيز از ميان نرفته اند. جنگ هوايي، همچنان بي دستاورد ملموس ميداني ادامه دارد. حمايتهاي آمريكا تاكنون ثمري نداشته و انتقادهاي سازمانهاي جهاني حقوق بشري از عربستان نيز به علت كشتار غيرنظاميان در يمن هر روز بيشتر و بيشتر ميشود. رياض اگر جنگ يمن را با اين وضع پايان دهد، اعتبار و حيثيتش بيشتر خدشه دار خواهد شد. از سوي ديگر، تن دادن به راه حل سياسي نيز بدون پذيرش جنبش انصارالله بعنوان بازيگر كليدي و سهم در خور دادن به آن در تقسيم قدرت ممكن نيست. به نظر ميرسد تنها پيروزي عربستان در جنگ يمن، گرفتن شهر استراتژيك عدن در نزديكي تنگه بابالمندب باشد كه ادامه يافتن تسلط بر اين شهر نيز به اين دليل كه منصور هادي در جنوب يمن پايگاه مردمي ندارد، قدرت گرفتن دوبارة القاعده و همچنين وجود اختلافهاي گسترده ميان گروههاي سياسي در جنوب يمن، محل ترديد است. بدينسان يمن به معمايي تبديل شده است كه حل آن براي دولتمردان عربستان هر روز دشوارتر ميشود در بامداد پنجشنبه ششم فروردين 94 ، سفير عربستان در آمريكا از آغاز عمليات «توفان قاطع » براي حمله نظامي به يمن خبر داد. گرچه آغاز اين عمليات با سروصداي گسترده رسانهاي همراه بود، ولي هر چه زمان گذشت، تحليلگران نسبت به موفقيت اين عمليات بيشتر ابراز ترديد كردند. حال بيش از دو سال از حمله عربستان به يمن ميگذرد. در اين مدت هزاران زن و كودك و پير و جوان در يمن بر اثر بمبارانهاي ائتلاف سعودي كشته و زخمي شده اند، قحطي و گرسنگي جان ميليونها يمني را تهديد ميكند و در هر 10 دقيقه يك كودك يمني ميميرد. ( Aljazeera, 13 December, 2016 ) عفو بين الملل از وقوع جنايت جنگي در يمن خبر ميدهد؛ سازمانهاي حقوق بشري عربستان را به كاربرد بمبهاي خوشه اي، فسفري و ممنوع در يمن متهم كردهاند؛ ائتلاف سعودي همه زيرساختهاي يمن را نابود كرده است؛ مدارس، بيمارستانها، كارخانهها همه نابود شدهاند؛ در برابر، ارتش و گروه انصارالله بارها شهرهاي سه استان نجران، جيزان و عسير را هدف حمله هاي موشكي قرار دادهاند؛ عربستان به علت ناتواني از دستيابي به هدفهاي خود به مذاكره تن داده، چند بار آتش بس برقرار شده و نقض شده است، با اين همه، چشمانداز روشني براي پايان جنگ چنانكه عربستان در نظر داشته متصور نيست. «هانس جي مورگنتا » از نظريه پردازان رئاليسم سنتي در كتاب «سياست بين ملتها » ميگويد: «دولتها هرگز نبايد خود را در وضعي گرفتار كنند كه عقب نشيني از آن به منزله از دست رفتن اعتبار و حيثيت آنها تلقي شود. » شايد اگر مورگنتا زنده بود، عربستان را مهمترين مصداق اين هشدار خود معرفي ميكرد. حمله نظامي عربستان به يمن، رياض را در وضعي گرفتار كرده كه شكست در آن، از دست رفتن اعتبار و حيثيت عربستان در سطح منطقه و جهان دانسته ميشود. از سوي ديگر، عربستان گرفتار وضع ديگري نيز شده است كه در نظريه رئاليستي روابط بينالملل از آن با عنوان «معماي امنيت » ياد ميشود. معماي امنيت در پژوهشها در زمينه امنيت، معاني گوناگون و نزديك به هم دارد. يكي از تعريفهاي آن اين است كه دولت براي حفظ و افزايش ضريب امنيتي خود دست به كارهايي ميزند كه همين كارها امنيتش را بيشتر به خطر مياندازد و باز آن دولت ميكوشد اقدامات ديگري انجام دهد و اين چرخه معيوب ادامه مييابد. يكي از بهانههاي عربستان براي حمله به يمن، تامين امنيت مرزهاي جنوبي خود با يمن بود ولي اين حمله نه تنها امنيتي براي مرزهاي جنوبي آن به بار نياورده، بلكه بارها استانهاي مرزي عربستان هدف حمله گروه انصارالله و قبايل يمني هوادار اين گروه قرار گرفته است. پس از گذشت دو سال از حمله نظامي عربستان به يمن، فرصت مناسبي است تا ارزيابي دقيقي از اين جنگ صورت گيرد. در اين نوشتار كوشيدهايم به پرسشهاي زير پاسخ دهيم: 1. آيا حمله عربستان به يمن از منظر حقوق بينالملل مشروع است؟ 2. هدفهاي اعلام شدة عربستان در حمله به يمن چه بوده و در عمل چه راهي پيموده شده است؟ 3. هدف اصلي عربستان از حمله به يمن چه بوده و آيا به اين هدف رسيده است يا نه؟ 4. نقش آمريكا در جنگ يمن چيست؟ 5. علل و پيامدهاي شكست عربستان در جنگ يمن چيست؟