تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده اسانس اندام‌هاي مختلف بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.)

Essential oil composition in different plant parts of Achillea biebersteinii Afam.

گونه‌های مختلف بومادران (Achillea spp.) به‌طور گسترده‌ای در سرتاسر دنیا توزیع شده و از دوران باستان به دلیل خواص دارویی مورد استفاده بوده‌است. از خواص مهم این گیاه دارویی می‌توان به درمان زخم‌ها، خونریزی‌ها، سردرد، التهاب، دردها، نفح و سوء‌هاضمه اشاره كرد. بررسی مقدار و اجزای تشكیل‌دهنده اسانس این گیاه در اندام‌های مختلف، برای مشخص كردن اندام مورد استفاده گیاه در اسانس‌گیری، اهمیت دارد. در این تحقیق، بذر بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.) از استان گلستان جمع‌آوری شده و در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز واقع در شهرستان كرج وابسته به مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع كشور كشت شد. به‌منظور بررسی و مقایسه كمّی و كیفی اسانس سرشاخه گلدار و هریك از اجزای آن (گل، برگ و ساقه) به‌صورت مجزا، پس از جمع‌آوری گیاه در زمان اوج گلدهی، جدا كردن اندام‌ها و خشك كردن در سایه، اسانس‌گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس‌های حاصل با استفاده از دستگاه‌های كروماتوگرافی (GC) و گاز كروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه كمّی و كیفی قرار گرفتند. بیشترین بازده اسانس (نسبت به وزن خشك) مربوط به برگ (0.74%) و كمترین مقدار بازده اسانس مربوط به ساقه (0.03%) بود و بازده اسانس كل سرشاخه گلدار (0.6%) و گل (0.34%) در بین این دو قرار داشت. تركیب‌های عمده و اصلی در اسانس ساقه 8،1-سینئول (15.1%) و كامفور (24%)، در اسانس برگ 8،1-سینئول (40.4%)، آرتمیزیا كتون (28.1%) و كامفور (10.3%) و در اسانس گل 8،1-سینئول (41.3%)، آرتمیزیا كتون (24.3%) و كامفور (15.6%) بودند. تركیب‌های عمده اسانس سرشاخه گلدار نیز 8،1-سینئول (35.4%)، آرتمیزیا كتون (30.6%) و كامفور (16.2%) بودند. براساس نتایج این تحقیق بیشترین مقدار آرتمیزیا كتون و كامفور در سرشاخه گلدار و بیشترین مقدار 8،1-سینئول در برگ و گل وجود داشت.

The genus Achillea, with 19 different species, is a perennial and herbaceous plant with aromatic properties. Achillea biebersteinii Afam. has medicinal properties and commonly used as a medicinal plant. Different parts of Achillea have anti-bacterial, anti- inflammation, anti- allergy and antioxidant usage in tradition and modern medicine. In order to compare the quality and quantity of essential oils of flowering shoot, the seeds of Achillea were collected from Golestan province and cultivated in the farm of Abolrz Research Station. Aerial parts (flower, leaf and shoot) were separately collected and dried in shade condition. The essential oils were extracted using hydro-distillation method and analyzed by GC and GC/MS. The highest and lowest essential oil yield was recorded for leaf (0.74%) and shoot (0.03%), respectively. The total essential oil yield of flowering shoots and flowers were 0.6% and 0.34%, respectively. The major components in the shoot essential oil were 1,8-cineole (15.1%), camphor (24.0%); in leaves:1,8-cineole (40.4%), artemisia ketone (28.1%), camphor (10.3%); in flowers: 1,8-cineole (41.3%), (24.3%), camphor (15.6%); and in flowering shoots: 1,8-cineole (35.4%), artemisia ketone (30.6%), camphor (16.2%). Based on the results of this research, the highest amount of artemisia ketone and camphor were found in the flowering shoots and the highest amount of 1,8-cineole in leaves and flowers.