نقد فرهنگي رمان مدير مدرسه جلال آل احمد از منظر گفتمان و نظريه قدرت ميشل فوكو

Jalal Al-Ahmad’s The School Principal through Michel Foucault’s Discourse and Power Theory: A Cultural Critique

گفتمان قدرت يكي از انديشه هاي محوري ميشل فوكو است. اين مقاله به دنبال اين سوال مهم تنظيم شده كه آيا مي‌توان رويكرد فوكو نسبت به گفتمان قدرت را در رمان مدير مدرسه جلال آل احمد جستجو و تحليلي از شرايط فرهنگي ايران در دوره پهلوي، بر مبناي اين گفتمان ارايه كرد؟ گفتمان قدرت و تكنولوژي انضباط از ديدگاه فوكو، با بخش هاي زيادي از رمان مدير مدرسه و در سطح عيني و واقعي با شرايط سياسي و فرهنگي جامعه ايران در دوره پهلوي دوم انطباق دارد. در اين رمان با دو گفتمان سروكار داريم: گفتمان قدرت و گفتمان ضد قدرت. مدير مدرسه با روحيه اي آرمان گرايانه به تقابل با نظم گفتماني برآمده از قدرت (شرايط فرهنگي و آموزشي) مي-رود و در پايان سرخورده و مايوس استعفانامه خود را از سمَت مديريت مدرسه مي نويسد. مدرسه همانند ساير نهادهاي حكومتي به عنوان نهادي انضباطي، سلطه قدرت را در افراد جامعه نهادينه مي كند. جامعه اي كه در حال گذار از فرهنگ سنتي و زمينداري مستبدانه به سمت سرمايه داري است و گفتمان غرب زدگي نيز از سوي جريان قدرت حاكم، حمايت مي شود.

The discourse of power is one of Michel Foucault’s central concepts. This paper seeks to answer the important question whether Foucault’s approach to the discourse of power can be traced in Al-Ahmad’s novel The School Principal and, consequently, offer an analysis of the cultural condition of Iran in the Pahlavi era based on this discourse. Foucault’s views on the discourse of power and the technology of discipline are comparable to many parts of the novel and, on a real and objective level, to the cultural and political conditions of Iranian society during the reign of Pahlavi II. In the novel, we are faced with two types of discourse: a discourse of power and a discourse of anti-power. Driven by idealism, the school principal begins to struggle against the discursive order emanating from power (cultural and educational conditions) but eventually disappointed and frustrated, he submits his resignation from his position at the school. Like other state institutions, the school, as a disciplinary institution, makes the dominance of power to be interiorized in individuals within a society which is in transition from traditional culture and tyrannical feudalism to capitalism. The Westoxication discourse is at the same time supported by the ruling power.