مباحث كلامي توحيد در مثنوي هاي عطار

Theological Thoughts on Tawhid in Attars Masnavies

ادبيات عرفاني همواره با رمز و راز همراه بوده است؛ درك مفاهيم، تعابير، اصطلاحات و مضامين مندرج در شعر و نثر عرفاني از جمله اصطلاحات و مضامين كلامي كه با نماد ها و تمثيل هاي خاص آميخته شده، هيچ گاه به سادگي ممكن نبوده است. آثار اركان ادب عرفاني در عين سادگي سوالات عميقي را در ذهن مي آفريند كه پاسخ به آنها نياز به درك درست ديدگاه هاي عرفاني، مذهبي و كلامي مولفان دارد. عطار از جمله شعراي عارفي است كه در تمامي آثار خود بسياري از ديدگاه هاي اعتقادي و ديني خود را با ذوق عارفانه آميخته است. اين مقاله با روشي توصيفي- تحليلي و با اين فرض كه انديشه هاي عرفاني عطار آميخته با انديشه هاي كلامي اوست سعي دارد تاثير مذاهب كلامي مختلف را بر مباني فكري و عرفاني آثار عطار در بحث توحيد بر پايه چهار مثنوي مشهور او بررسي كند. نتايج حاصل از اين پژوهش حكايت از آن دارد كه نفوذ مباحث كلامي درآثار بررسي شده به حدي است كه بررسي آثارعطار بدون آگاهي از ديدگاه هاي كلامي او ناتمام خواهد بود؛ هرچند اصرار بر انتساب عطار به يكي از مذاهب كلامي نيزراه به جايي نمي برد.

Mystical literature has always been accompanied by secrets and mysteries; and understanding the concepts، interpretations، terms and themes mentioned in mystical poems and proses such as theological themes has never been easy since they are mixed with special symbols and allegories. The elements of mystical literature، though not that complicated، bring up deep questions in mind، for which finding the answers requires true understanding of mystical، religious and theological insights of the authors. Attar is one of those mystic poets who has incorporated his beliefs and religious attitudes with a mystical virtue in all his works. Using a descriptive-analytical method، assuming that Attar’s mystical thoughts are incorporated with his theological thoughts، this paper tries to investigate the effects of different theological schools on the intellectual and mystic basis of monotheism (Tawhid) theme in Attar’s works with respect to his wellknown four Masnavi books. The results show that the influence of theological issues on these works is too much that any account of Attar’s works without learning about his theological insights would be incomplete. However، it would be useless to insist on assigning him to one specific theological school.