غرض الهي از ديد ابن سينا و مقايسه آن با نظر متكلمان

A Comparative Study on Avicenna and Theologians' Views Upon the Purpose of God

يكي از موضوعات مهم در انديشه اسلامي بحث غرض داشتن حق تعالي است. آيا حق تعالي در افعال خود غرض و غايتي را دنبال ميكند يا آن كه خدا منزه از غرض و هدف است. هر يك از نحله هاي فكري بنا بر خداشناسي خود موضع متفاوتي در اين باره داشته اند. معتزله بر غايت داشتن خداوند و اشاعره بر پيراسته بودن ساحت حق از آن، تاكيد كرده اند. ابنسينا متناسب با نوع خداشناسي فلسفي خود، فراتر از نگاه ظاهري متكلمان، هم نظر با معتزليان، نبود غرض را مساوي با عبث بودن فعل دانسته و در عين حال، هم نظر با اشاعره، داشتن غرض را مخالف توحيد الهي ميداند. از ديد ابنسينا علم عنايي حق، علت تامه پديدآمدن موجودات است و علم ذاتي حق به ذات خود ، مبدا فَيَضان عالَم وجود است . علم عنايي واجب به موجودات و علم او به اين كه واجب است موجودات چگونه باشند تا بر نيكوترين نظام موجود شوند، موجب پديد آمدن نظام عالم است. بر اين اساس غرض نداشتن افعال الهي به ديد ابنسينا، نه مطابق با نظر اشاعره است و نه پذيرفتن غايت از سوي او، همانند نظر متكلمان عدليه است، بلكه وي طرحي نو در مي اندازد و هر دو نظر را بر اساس مباني فكري خويش اصلاح ميكند.

The Purpose of God is an important subject in Islamic thought. Does God follow a purpose in His acts or is He free from any purposes? Based on various theologies، each school of Islamic Theology put forward different views; Muʿtazilites emphasized on the purpose of God but Ashʿarites rejected it. On one hand، Avicenna agreed with Muʿtazilites upon the issue and admitted the purpose of God، because without it every act is absurd. On the other، he agreed with Ashʿarites too، because having the purpose is opposed to the idea of Divine unity. Avicenna believed God's foreknowledge is the sufficient cause for the creation and His self-knowledge is the source of emanation. Therefore، Avicenna's opinion isn't similar to either Muʿtazilites or Ashʿarites. In fact، he developed a new approach and revised their theories based on his philosophy.