جايگاه نظريه مسووليت استردادي در فقه اماميه

Position of Restitutionary Liability Theory in Jurisprudence

در فقه اماميه هدف از قواعد مسووليت مدني، جبران زيان است و به همين دليل معيار ارزيابي مسووليت خاطي (ضامن)، برپايه زيانِ واردشده به زيان ديده استوار گرديده است. اين درحالي است كه مسووليت متفاوتي از مسووليت مدني وجود دارد كه هدف از وضع آن جلوگيري از تحصيل بلاسبب مال بوده (نه جبران زيان ) و ميزان انتفاع شخص مسوول(ضامن) معيار محاسبه مسووليت است. وجود مصاديق متعدد با اين خصيصه، سبب طرح نظريه نويني تحت عنوان «مسووليت استردادي» در مقابل مسووليت مدني در نظام حقوقي كامن لا شده است. حال سوال اين است كه مباني نظريه مذكور با هدف و معيار گفته شده، قابليت طرح و دفاع در فقه اماميه را دارد؟ اگر پاسخ مثبت است، كدام قواعد و اصول فقهي مي تواند متضمن نظريه مذكور باشند؟ نگارنده معتقد است مباني و مصاديق نظريه مذكور در قالب قواعدي چون قاعده ما يضمن ...، ضمان يد و حرمت اكل مال غير و نيز در پرتو عناويني مثل غصب، ضمان درك و ضمان معاوضي در فقه اماميه مورد بحث قرار گرفته است هرچند تحت عنوان كلي استرداد يا مسووليت استردادي مورد مطالعه نبوده است. زيرا هدف نخستين از وضع اين قواعد، جلوگيري از تحصيل و انتفاع بلاسبب مال بوده و نتيجه اعمال آن نيز ابتدائاً استرداد مال يا بدل آن است كه اين هدف با شاخصه هاي مسووليت استردادي (كه مبتني بر انتفاع است) انطباق بيشتر دارد نه با شاخصه هاي مسووليت مدني كه مبتني بر ضرر است.

In Imamieh jurisprudence، the purpose of the rules of civil liability is to compensate for losses and for this reason the liability assessment criterion (wrongdoer) is based on the losses incurred to the loser. While there is a different responsibility from civil liability that its purpose is to prevent the defendant of unjust enrichment rather than to compensate the plaintiff for loss suffered. The existence of numerous examples of this feature has led to the development of a new theory of "restitutionary liability " against civil liability in the legal system. The question now is that the basis of this theory with the purpose and the criteria، for which it was said، is capable of designing and defending in the Imam's jurisprudence? If the answer is yes which principles and rules of jurisprudence can entail the theorem? The author believes that the basics and examples of this theory are in the form of rules such as prohibition of eating another property and if it's true binding corrupt it is binding and in some topics liability، such as، risk and confiscation. Because the primary purpose of these rules is preventing of unjust enrichment and the result of using it is primarily the return of the property or its owner. This goal is more consistent with the characteristics of restitutionary liability (which is gain based)، not with the indicators of civil liability that is damage based.