راه‌هاي مهار و تربيت قوّة خيال بر مبناي حكمت اسلامي

The Methods of Controlling and Training Imaginal Power on the Basis of Islamic Theosophy

قوۀ خيال در نزد حكماي مسلمان جايگاهي ويژه دارد و در تمام عرصه‌‌هاي زندگي بشري - به‌ويژه در كسب كمالات انساني - نقشي جدّي ايفا مي‌‌كند؛ در عين‌ حال، اصلاح و نگه‌‌داشت حدّ اين قوّه، نيازمند مراقبت‌‌هاي فراواني است. حكماي مسلمان با شناختي دقيق از اين قوّه و طبيعتش، بر مبناي همان مباحث حِكمي، روش‌‌هايي را براي حفظ و تربيت اين قوه - در راستاي تكامل انساني - بيان كرده و برشمرده‌اند؛ هرچند باب مستقلي را به اين بحث اختصاص نداده‌‌اند. اين مقاله كوشيده تا اين راه‌‌ها را كه در منابع گوناگون تنها به اشاره آمده‌اند، جمع و تبيين كند. مشغول داشتن قوّۀ خيال به حواس ظاهري، قرار دادن اين قوّه در تحت فرمان قوّۀ عاقله، برنامه‌‌هايي چون مراقبت، تمركز و توحّد و كسب فضائل اخلاقي‌‌اي چون صداقت، نيز اعتدال بخشيدن به مزاج و عمل به برخي اَذكار همچون تلاوت فراوان آيات سُخره، از جمله راه‌‌هاي پيشنهادي حكما براي مهار و تربيت قوۀ خيال است كه در اين مقاله بدان‌‌ها پرداخته شده است.

Muslim philosophers believe that imaginal power has a special status, and plays a crucial role in all domains of human life, particularly in acquiring human perfections. It, however, requires several types of control in order to be corrected and preserved. Having an accurate knowledge of the power and its nature, and on the basis of their philosophical considerations, Muslim philosophers have provided several methods to control and train it in order to provide the ground for human perfection, although they have not dedicated a separated chapter to it in their works. The present paper seeks to gather and elaborate on these methods which have only been hinted in these works. Engaging imaginal power in external senses, controlling it by reason power, doing such activities as meditation, concentration and isolation, acquiring such virtues as truthfulness, balancing constitution, invoking and reciting Quranic verses related to controlling (sukhrah) are among these proposed methods.