الگوي فضايي نابرابري توسعه در مناطق 22گانه كلان شهر تهران

The Spatial Inequality of Development in the 22 Dis tricts of Tehran Metropolis

مقدمه: در يك قرن اخير، نسبت شهرنشيني در ايران چهار برابر افزايش يافته است و در حال حاضر سه چهارم جمعيت كشور در شهرها زندگي مي كنند. روند شتابان گذار شهري در ايران با افزايش تمايز و نابرابري نه تنها بين شهرها، بلكه درون شهرها و بين مناطق مختلف شهري همراه بوده است. ازاين رو، يكي از ويژگيهاي بارز كلان شهر تهران، نابرابري فضايي و منطقه اي آن است. در اين راستا، هدف اصلي مقاله بررسي ميزان و الگوهاي نابرابري فضايي با استفاده از سنجش و پهنه بندي توسعه اقتصادي و اجتماعي مناطق 22 گانه شهر تهران است. روش: مقاله در چارچوب سطح بندي توسعه اي طراحي شده و روش تحقيق آن، توصيفي-تحليلي است. در سنجش توسعه يافتگي مناطق از شيوه تصميم گيري چندشاخصه (MCDM) استفاده شده است. تعداد 16 شاخص اقتصادي و اجتماعي از داده هاي سرشماري 1390 شهر تهران استخراج و بر مبناي به كارگيري دو تكنيك تاپسيس و تحليل عاملي، سطح توسعه مناطق سنجش شده است. يافته ها: بيشترين درجه توسعه يافتگي به منطقه 3 و كم ترين آن به منطقه 17 تهران تعلق دارد. بالاترين نمره توسعه يافتگي، به ترتيب، براي مناطق 3، 1، 2، 6 و 5 و پايين ترين آن، به ترتيب، براي مناطق 17، 19، 18، 15، 16 و 20 شهري تهران به دست آمد. نتايج دو تكنيك تاپسيس و تحليل عاملي در سنجش و رتبه بندي ميزان توسعه يافتگي مناطق 22 گانه شهري تهران تقريباً يكسان و از همبستگي مثبت و بسيار بالايي (0/99) برخوردار بود. بر مبناي تحليل خوشه، مناطق شهري تهران ازنظر درجه توسعه اقتصادي و اجتماعي در پنج گروه سطح بندي شدند؛ چهار منطقه 3، 1، 2 و 6 مناطق توسعه يافته (برخوردار) شهر تهران هستند. دو منطقه 5 و 7 نسبتاً توسعه يافته محسوب مي شوند. سطح توسعه در شش منطقه 4، 8، 22، 13، 21 و 11 متوسط است و پنج منطقه 10، 14، 9، 12 و 20 در گروه مناطق كم تر توسعه يافته قرار دارند. درنهايت، پنج منطقه 16، 15، 18، 19 و 17 مناطق توسعه نيافته (خيلي محروم) تهران هستند. بحث: نتايج دلالت بر آن دارد كه بين مناطق مختلف شهر تهران ازنظر سطح توسعه اقتصادي و اجتماعي تفاوت محسوس و معناداري وجود دارد. مناطق كم تر توسعه يافته و توسعه نيافته بيشتر در جنوب و جنوب شرقي شهر هستند، مناطق متوسط و نسبتاً توسعه يافته در مركز و غرب شهر تهران قرار دارند و مناطق توسعه يافته (برخوردار) در شمال شهر واقع شده اند. بدين ترتيب، نابرابري فضايي در ابعاد مختلف توسعه اي مشخصه بارز كلان شهر تهران است و فضاهاي نابرابر شهري عامل كليدي توسعه ناپايدار شهري محسوب مي شود.

Introduction: In the recent century، urbanization ratio has increased four times in Iran and now three quarters of the population lives in urban areas. Rapid urban transition of Iran is associated with an increase in differentiation and inequality not only among cities، but also within cities and among urban districts. Thus، one of the key features of Tehran metropolis is regional and spatial inequality. In this regard، the main aim of this study is to investigate the extent and patterns of spatial inequality using the socio-economic index in 22 districts of Tehran. Method: The study was designed in the developmental leveling framework and descriptive-analytical as research method was applied. Multiple criteria decision making (MCDM) procedure was used to measure the development of the districts. TOPSIS and factor analysis as technical methods and 16 social - economic indicators from 2011 census data were used. Findings: Results indicated the highest degree of development belong to region 3 and the lowest belong to district 17 of Tehran. The highest score of development، respectively، for the 3، 1، 2، 6 and 5 districts and the lowest one for the districts of 17، 19، 18، 15، 16 and 20، respectively، were found. The Results of TOPSIS and factor analysis techniques in measuring and ranking of the 22 districts of Tehran based on socio-economic development index were almost similar with a very high positive correlation (0.99). Using cluster analysis، we classified the 22 districts of Tehran into five groups in terms of socio-economic development levels; four districts including 3، 1، 2 and 6 were grouped as developed areas. The districts of 5 and 7 were relatively developed areas. Six districts of 4، 8، 22، 13، 21، and 11 were categorized as areas with moderate development level. Five districts (10، 14، 9، 12 and 20) were in the less developed group. Finally، the five districts including 16، 15، 18، 19 and 17 were classified as underdeveloped (very poor) areas in Tehran. Discussion: Results indicated that there are significant differences between urban districts of Tehran city in terms of the socio-economic development index. Underdeveloped and less developed regions are located in the south and southeast of Tehran city; moderate and relatively developed areas are found in the central and west parts of Tehran; finally، developed (rich) areas are located in the northern half of the Tehran city. In general، spatial inequality in various aspects of development is the distinguishing feature of Tehran metropolis and also، urban spatial inequality is a key driver of urban unsustainable development .