فاعليت انسان در «تفسير المنار»

جبر و اختيار، از نخستين مسئله هاي كلامي است كه در ميان مسلمانان مطرح شد و مهم ترين فرقه هاي كلامي چون قدريه، اماميه، معتزله و اشاعره درباره آن موضعي اتخاذ كردند. اهل حديث عامه و همچنين پس از آنان اشاعره، با توجه به ظاهر آياتي از قرآن كه در آن به فاعليت پروردگار در افعال منسوب به انسان اشاره شده و هم چنين در پاسداشت توحيد افعالي، به جبر، گرايش پيدا كرده و بر فاعليت خداوند در افعال منسوب به انسان تأكيد كرده اند. در اين ميان، اماميه با الهام از معارف نوراني اهل بيت ده با مردود دانستن هر دو باور جبر و اختيار در تفسير فاعليت انسان راهي ميانه برگزيدند كه با عنوان «امر بين الأمرين» شناخته مي شود. رشيد رضا به شدت با باور جبريه و اشاعره در باب عدم فاعليت انسان مخالفت كرده، و از سوي ديگر انديشه اختيار مطلق انسان و تفويض را نيز ناروا دانسته است و تلاش دارد در اين بين راهي ميانه برگزيند. وي در اين راستا ديدگاه خود را به حس، وجدان، مجموع آيات قرآن و آموزه هاي پيامبر ون و سلف صالح مستند كرده است.