كليدواژه :
كيميا , عالم اوسط , حسن بن زاهد كرماني , عناصر چهارگانه
چكيده فارسي :
تاریخ علم نگرش حالمحور به فلسفة علم، آن را صرفا ناظر بر علوم جدید مانند فیزیك و زیستشناسی میپندارد و بخش بزرگی از معرفت بشری مانند كیمیا را كه در علم كنونی جایی ندارند، نادیده میگیرد. این مقاله تلاش دارد با پرهیز از چنین نگرشی، به بررسی هستیشناسانه ماهیت علم كیمیا نزد حسن بن زاهد كرمانی، كیمیاگر ایرانی سدة هشتم هجری بپردازد. آثار حسن بن زاهد، حاوی ساختاری قوی و اندیشهای منسجم در باب كیمیاست. تعریف كیمیا به عنوان عالم اوسط در اندیشة او نقش محوری دارد و مهمتر آنكه كاربست این مفهوم كه كیمیا عالم اوسط است شالودة نظام كیمیایی وی قرار گرفته است. ما در این نوشتار، ابتدا با بهره جستن از شواهدی از حكمت اسلامی، خارج از اندیشة حسن بن زاهد، در چند و چون عالم اوسط بودن كیمیا تأمل نمودهایم و آنگاه با رویكرد هرمنوتیكی به متن آثار حسن بن زاهد، چهار دلیلی را كه وی خود بر عالم اوسط بودن كیمیا اقامه كرده است، تشریح كردهایم. همچنین در این مقاله نشان دادهایم كه وجه وساطت كیمیا به عنوان عالم اوسط، تشابه و تناظر بین عوالم سهگانه است و این تشابه و تناظر بر محمل عناصر چهارگانه و خواص آنها استوار شده است.
چكيده لاتين :
Philosophy of science is the study of methods, assumptions and implications of science, while in this expression, the word “science” has attributed to physics, chemistry, biology, etc generally. Such attribution arises from a positivist point of view, in which traditional sciences such as alchemy has been ignored. Avoiding this presentism, the aim of present study is to investigate the foundations of alchemy of Hassan ibn Zāhed Kermāni, Persian alchemist of 8th/14th century. In spite of containing reasonable and coherent alchemical thought, his three alchemical compilations have been remained unknown yet. Identification of alchemy as the mesocosm (middle universe) is principal in his thought and specifically, appliance of this nomenclature formed his alchemy`s framework. In this article, first, we`ve presented some evidences from Islamic literature, other than Kermāni`s writings, implying the concept of middle being. Then we conducted a hermeneutic approach in which Kermāni`s text is used to interpret his four reasons for knowing alchemy as the mesocosm. In his opinion, alchemy has throughout homologies with mankind as the microcosm and also with macrocosm of the universe. Finally it is demonstrated that correlations between these tripartite configuration of Kermāni`s alchemical ontology, all are based on properties of four classical elements including earth, water, air and fire. In other word, role-playing of four elements within all these three realms validates the correspondence between them.
