تعيين و اولويت بندي شاخص هاي موثر در بيابان زايي با استفاده از مدل تاپسيس و تحليل سلسله مراتبي

Ranking Effective Desertification Indices using TOPSIS and Analytic Hierarchy Process

ارزيابي موثرترين شاخص‌هاي بيابان‌زايي و تعيين اولويت و اهميت آنها با استفاده از روش‌هاي سيستماتيك و نظامند مانند روش‌هاي تصميم‌گيري چند معياره مي‌تواند باعث افزايش بهره‌وري پروژه‌هاي كنترل و احياي مناطق در خطر بيابان‌زايي و جلوگيري از هدر رفت سرمايه‌گذاري شود. بنابراين در پژوهش حاضر به‌منظور تعيين موثرترين شاخص‌ها و اولويت‌بندي و وزن‌دهي آنها از روش‌هاي تاپسيس و تحليل سلسله مراتبي استفاده شد. ابتدا 32 شاخص مهم و تاثيرگذار با استفاده از تحقيقات صورت گرفته در اين زمينه در ايران و جهان و مدل‌هاي ارزيابي موجود تعيين و از طريق پرسشنامه به‌وسيله كارشناسان مربوطه نمره‌دهي شدند. با كمك روش آنتروپي شانون، معيارهاي مناسب براي ارزشيابي شاخص‌ها، وزن‌دهي و سپس با بكارگيري روش تصميم‌گيري رتبه‌اي تاپسيس موثرترين شاخص‌هاي براي مديريت و مقابله با بيان‌زايي تعيين و با استفاده از تحليل سلسله مراتبي، وزن‌دهي و اولويت بندي شدند. نتايج پژوهش نشان ‌داد كه معيار حساسيت به تغييرات جزئي با وزن 0/341 داراي بالاترين اهميت و معيار هزينه و زمان با وزن 0/111 داراي كمترين اهميت در بين معيارهاي مورد بررسي هستند. از ميان 32 شاخص رتبه‌بندي شده 20 شاخص به‌عنوان موثرترين شاخص‌ها تعيين شد كه شاخص‌هاي بارش ساليانه، شوري آب، درصد پوشش گياهي از اهميت بالايي برخوردار هستند. همچنين نتايج تحقيق نشان داد كه شاخص تغيير كاربري اراضي با وزن 0/217 و شاخص بارش ساليانه با وزن 0/166 به ترتيب بالاترين اولويت را در بين شاخص‌هاي انساني و طبيعي دارند و بنابراين در مديريت و مقابله با بياباني شدن بايد در اولويت قرار گيرند.

It is very difficult to assess desertification and criteria and indices are considered as key tools to measure the destruction. Evaluate the most effective desertification indices assessment and determination of their priorities and importance using systematic methods including Attribute Decision Making can increase the efficiency of controlling projects and, reclamation of disturbed lands, and also to avoiding investment wasting. Therefore, in this study TOPSIS and Analytic Hierarchy Process algorithm were used to determine the most effective indices and ranking their priorities and importance. The first, based on the previous study in Iran and other parts of the world, 32 of effective indices on desertification were selected and weighted by relevant experts via questionnaires. Using Shannon entropy model suitable criteria for evaluating the indices were weighted, and then the most effective factors to assess desertification were determined and weighted by TOPSIS algorithm and Analytic Hierarchy Process respectively. The results showed that the criteria of sensitivity to minor changes and cost and time with the weight of 0.341 and 0.111 have the highest and the least importance among the studied criteria respectively. Among 32 ranked indices, 20 indices were determined as the most effective indices on desertification. The indices of annual rainfall, salinity, vegetation cover have the highest importance respectively. Also, the results showed that indices of land use changes and annual rainfall with the weight of 0.217 and 0.166 have the highest priorities between human and natural indices respectively; so they should be prioritized in management and combat to desertification.