تحليل محدوديت هاي ژئومورفولوژيكي در گسترش كالبدي شهر با تاكيد بر فرسايش خندقي (مطالعه موردي: شهر مهر در جنوب استان فارس)

Analysis of geomorphological limitations in physical development of city with an emphasis on gully erosion (Case Study: Mohr City in the southern of Fars province)

يكي از مسائل اساسي شهرهاي كشورهاي در حال توسعه، مسئله رشد سريع جمعيت و گسترش كالبدي است. براي تعيين جهات بهينه گسترش كالبدي - فيزيكي شهرها، لازم است تا شناخت و تحليل دقيقي از خصوصيات زمين و تناسب آن در دسترس برنامه ريزان و مديران شهري باشد. مسئله اصلي اين پژوهش، پديده فرسايش خندقي و اثر گذاري آن بر روند گسترش كالبدي شهر مهر در جنوب استان فارس مي باشد. بر همين مبنا هدف از انجام پژوهش حاضر، شناخت پديده ها و فرايندهاي ژئومورفولوژيكي موثر بر گسترش كالبدي شهر با تاكيد بر فرسايش خندقي و محدوديت هايي است كه اين عوامل براي توسعه شهري فراهم مي كنند، مي باشد. مواد مورد استفاده در اين پژوهش شامل نقشه هاي توپوگرافي با مقياس 1:25000، زمين شناسي، داده هاي كاربري زمين و عكس هاي هوايي مربوط به سال هاي 1335 ، 1373 و 1392 مي باشد. پس از تهيه كليه داده ها، از روش AHP جهت پهنه بندي خطر فرسايش خندقي منطقه مورد مطالعه استفاده شده است. نتيجه بررسي ها نشان داد كه شهر مهر براي گسترش فيزيكي- كالبدي در تمامي جهات با محدوديت هاي ژئومورفولوژيكي مواجه است. اما فرآيندهاي مربوط به فرسايش خندقي و شيب مهمترين فرآيند محدود كننده توسعه شهري مي باشند. بيشترين اين محدوديت ها در شمال، شمال غرب، شمال شرق و جنوب شهر مورد مطالعه وجود دارد. همچنين نتايج پهنه بندي فرسايش خندقي نشان داد سنگ شناسي، كاربري زمين، فاصله از آبراهه، شيب و فاصله از جاده به ترتيب داراي بيشترين تا كمترين ارزش از نظر خطر فرسايش خندقي در منطقه مورد مطالعه بوده و محدوده شهر مهر، در پهنه با خطر زياد و خيلي زياد قرار دارد. با توجه به اينكه اين نوع از فرسايش داراي پيچيدگي هاي خاص خود است، به نظر مي رسد مهم ترين راهكار براي جلوگيري از رشد و گسترش فرسايش خندقي در محدوده شهر مورد مطالعه، انجام روش هاي مهندسي براي كنترل آبراهه ها در كوتاه مدت و اقدامات آبخيز داري به منظور كنترل رواناب در بلند مدت، همراه با اجراي برنامه هاي مديريتي در زمينه اصلاح خاك مي باشد.

Rapid population growth and physical expansion are the main problems of cities in the developing countries. It is necessary to recognition and analysis of land properties and it’s suitability in addition to socio-economic analysis for appropriate control of physical development and urban sprawl. The aim of this study is analysis of gully erosion phenomena and its effect on the physical development of Mohr city in the southern of Fars province. According to this, the goal this study is recognition of phenomena and geomorphological process effect on the physical development of city with an emphasize on gully erosion and its limitation. The materials used in this study consist of topographic maps (scale 1:25000), geology, land use data and aerial photos of the years 1957, 1995 and 2014. After preparing all of the data, AHP method has been used for zoning of gully hazard erosion in the study area. The result shows that physical development of Mohr city is face to the geomorphological limitation in all direction. But the processes of gully erosion and slope are the main limitations of urban development. It seems that the most of these constraints are in the north, northwest, northeast and south of Mohr city. Also, the results of gully erosion zoning show that lithology, land use, distance from the streams, slope and distance from the roads have the most value respectively in gully erosion and the Mohr City is in the high and very high zones. Engineering methods for controlling streams in short term and watershed management for controlling runoff in long term and management program for soil modification are the main approaches to preventing gully erosion increasing in Mohr city.