بررسي آسيب پذيري اجتماعي امدادگران در حوادث طبيعي با تأكيد بر زلزله هاي بم، ورزقان و اهر

The study of social vulnerability of relief workers in natural disasters with emphasize on Bam, Varzaghan, and Ahar earthquakes

مقدمه: زلزله از غم انگيزترين و مخوف ترين بلاياي طبيعي به شمار مي آيد كه هرساله جان عدة زيادي را در سراسر جهان مي گيرد و خسارات زيادي به بار مي آورد. اين خسارات فقط محدود به خسارات مادي نبوده و صدمات و آسيب هاي اجتماعي زيادي نيز به جامعه وارد مي كند. بنابراين اگرچه زلزله يك حادثه طبيعي است، اما به سبب آثار اجتماعي گوناگون آن به يك موضوع جامعه شناختي تبديل شده و گروه هاي آسيب پذيري را به وجود مي آورد كه يكي از اين گروه ها امدادگران مي باشند. هدف از اين پژوهش بررسي آسيب پذيري اجتماعي امدادگران در زلزله بود. روش: پژوهش حاضر از نوع كيفي- كمي بود كه به صورت مقطعي انجام شد. جامعۀ آماري شامل امدادگران استان هاي آذربايجان شرقي و كرمان بود . در بخش كيفي، به منظور شناخت آسيب هاي اجتماعي امدادگراني كه زلزله را تجربه كرده اند، از طرح تحقيق پديدارشناسي با بهره گيري از گروه هاي كانوني استفاده شد. بدين منظور سيزده نفر به روش نمونه گيري هدفمند براي گروه كانوني امدادگران انتخاب و آسيب هاي اجتماعي زلزله شناسايي شدند. در مرحلۀ كمي، نود نفر از امدادگراني را كه زلزله هاي بم، ورزقان و اهر را تجربه كردند انتخاب و سپس نود نفر را كه زلزله را تجربه نكردند به طور همتا با گروه اول انتخاب شدند و به سؤالات پرسشنامۀ انزواي اجتماعي، پرسشنامۀ بي هنجاري اجتماعي و پرسشنامۀ فرسودگي شغلي را تكميل كردند. داده هاي گردآوري شده با نسخۀ 21 نرم افزار SPSS و آزمون T تجزيه و تحليل شدند. يافته‌ها: در بخش كيفي، آسيب‌هاي اجتماعي زلزله شامل بي‌هنجاري اجتماعي، انزواي اجتماعي و فرسودگي شغلي از طريق مصاحبه‌ها شناسايي شدند. در بخش كمّي نتايج نشان داد ميانگين بي‌هنجاري اجتماعي امدادگران حاضر در زلزله (78/23± 46/74) و ساير امدادگران (27/22± 2/50)، ميانگين انزواي اجتماعي امدادگران حاضر در زلزله (63/2± 9) و ساير امدادگران (34/2± 7)، ميانگين فرسودگي شغلي امدادگران حاضر در زلزله (91/18± 93/80) و ساير امدادگران (77/17± 03/40) بود. بنابراين يافته‌ها نشان داد كه ميزان بي‌هنجاري اجتماعي، انزواي اجتماعي و فرسودگي شغلي امدادگران حاضر در زلزله بيش از ساير امدادگران بود. (01/0>P) نتيجه‌گيري: براساس يافته‌هاي مطالعۀ حاضر، امدادگران ازجمله گروه‌هاي اجتماعي آسيب‌پذير در زلزله مي‌باشند كه علاوه بر آسيب‌هاي رواني اضطراب، احساس گناه، افسردگي و درماندگي، دچار آسيب‌هاي اجتماعي نيز خواهد شد كه اين آسيب‌ها كمتر مورد توجه قرارگرفته است؛ بنابراين برنامه‌ريزي و اتخاذ تدابير لازم براي كاهش و كنترل اين‌گونه آسيب‌ها، يكي از مهم‌ترين ضرورت‌هاي پيش روي خواهد بود.

Background: Earthquake is one of worst natural disasters that kill many people around the world every year and causes many damages. It imposes not only financial losses, but also social damages to the community. The earthquake is a natural disaster while it has become a sociological issue, which creates vulnerability groups such as relief workers due to this various social effects. However, the present study aims to investigate the social vulnerability of relief workers in the earthquake. Method: This cross-sectional study was done in two qualitative-quantitative phase. All relief workers were studied in Kerman and East Azerbaijan provinces. In qualitative part, phenomenology research design was performed by using focal groups in order to recognize the social damage of relief workers who experienced an earthquake. Hence, 13 persons were selected through purposive sampling then the social effects of the earthquake were identified. In the quantitative part, 90 relief workers who experienced Bam, Varzaghan, and Ahar earthquakes and 90 people who did not experienced an earthquake peer with the first group were selected. They answered the questions of social isolation, social anomie, and job burnout questionnaires. Data collected and analyzed by SPSS-21 and T-test. Findings: The findings are as follows: in the qualitative part, social problems caused by earthquake including social anomie, social isolation and job burnout were identified through interviews. In the quantitative part, the average of social anomie in relief workers in the earthquake and other relief workers were 74.46±23.78 and 50/2±22/27 respectively; the mean of social isolation in relief workers who were in the earthquake and other relief workers was 9± 2/63 and 7±2/34. Finally, the mean of job burnout in relief workers in the earthquake and other relief workers were 80/93± 18/91 and 40/03±17/77. In addition, the social anomie, social isolation and job burnout of relief workers whom they were in the region during the earthquake were higher than others (P<0.01) Conclusion: The results show that the relief workers are one of the social vulnerable groups in the earthquake in addition to anxiety, feeling guilty, depression, and helplessness they will suffer from social problems that have not received much attention. So, one of the most important necessities should be planning and taking the necessary measures in order to reduce and control such injuries.