تهيه ي نقشه ي آسيب پذيري ناشي از زلزله در منطقه ي يك شهر تهران

Preparation of earthquake vulnerability map of district 1 of Tehran city

مقدمه: زلزله به‌عنوان يكي از مهم­ترين ناملايمات طبيعي زمين، همواره در زمان كوتاهي، خسارات غيرقابل جبراني را به پيكره سكونت‌گاه­هاي بشري وارد م ي­كند. تحقيقات نشان مي­دهد 24 ساعت اوليه پس از وقوع زلزله، ازاين‌جهت كه در اين ساعات بيشترين احتمال زنده ماندن قربانيان حادثه وجود دارد، فرصتي طلايي براي كمك به حادثه ­ديدگان است. بنابراين تخصيص بهينۀ گروه­هاي امداد و نجات به مناطقي كه از ميزان آسيب ­پذيري بيشتري برخوردارند، در كاهش تعداد تلفات مؤثر است. براي نيل به اين هدف لازم است كه نقشۀ آسيب‌پذيري مربوط به منطقۀ موردمطالعه مشخص شود تا نيروهاي امداد در صورت بروز زلزله با آگاهي قبلي از آسيب­ پذيري مناطق، در سريع­ترين زمان ممكن به منطقه­ موردنظر اعزام شوند. روش: اين مقاله رهيافت تصميم ­گيري چندمعياره مبتني بر سيستم اطلاعات مكاني را با هدف شناسايي مهم­ترين عوامل تشديدكنندۀ آسيب ­رسان حاصل از زلزله در منطقۀ 1 تهران و تهيه نقشۀ آسيب ­پذيري به‌كار مي­ گيرد. چارچوب تصميم ­گيري چندمعياره، عوامل محيطي و انسان‌ساخت را دربر مي ­گيرد. پس از انتخاب شاخص­ هاي تأثيرگذار در مكان­يابي مناطق آسيب­ پذير، نقشه­ هاي پايۀ ورودي كه بر اساس آسيب­ پذير يا عدم آسيب قسمت­ هاي مختلف منطقه به‌صورت باينري به‌دست‌آمده‌اند، تهيه گرديد. درنهايت براي تلفيق لايه ­ها از دو روش بولين و هم‌پوشاني شاخص استفاده شد. يافته ­ها: نتايج نشان مي­دهد كه حدود 12 درصد از مساحت كل منطقۀ مطالعاتي در گروه آسيب­ پذيري زياد، 45 درصد در گروه متوسط و بقيۀ منطقه كه حدود 43 درصد از مساحت را شامل مي­ شود، در دستۀ آسيب­ پذيري كم طبقه­ بندي مي ­شوند. همچنين با توجه به اينكه اين تحقيق در دو روش بولين و هم­ پوشاني شاخص صورت گرفت، نتايج حاصل از هر دو روش نمايانگر اين بود كه منطقۀ دربند و خيابان­هاي اطراف آن به‌عنوان آسيب­ پذيرترين قسمت­ هاي منطقۀ 1 شهر تهران پس از وقوع زلزله مي­ باشند، و اين بدين‌جهت است كه در اين منطقه تمامي شاخص ­هاي درنظرگرفته شده براي تعيين آسيب­ پذيري، نامطلوب هستند. با توجه به نقشۀ آسيب­ پذيري به‌دست‌آمده بر اساس عرض معابر، نياز به تعريض خيابان­ها در بخش­هاي مركزي منطقه و به دليل كمبود راه­هاي مواصلاتي در شمال منطقۀ موردمطالعه، ايجاد راه­هاي استاندارد و با عرض مناسب در بخش­هاي شمالي منطقۀ يك شهر تهران احساس مي­ گردد. همچنين با توجه به نقشۀ زمين‌شناسي تهيه‌شده و آسيب­ پذير بودن بخش اعظمي از اين منطقه، در هنگام ساخت­وساز بايد تمامي استانداردهاي ساختمان­سازي رعايت گردد تا از بروز حادثه جلوگيري شود. نتيجه ­گيري: در يك نتيجه ­گيري كلي مي­ توان گفت، بايد قبل از وقوع زلزله برنامه­ هاي مديريتي براي كاهش آسيب­پذيري در مناطق با آسيب ­پذيري بالا انجام شود؛ ازجملۀ اين اقدامات مي­توان به جانمايي درست و بهينۀ مراكز امدادرساني و درماني نسبت به مراكز بحران و آسيب ­پذير و همچنين رعايت استانداردهاي ساختمان­ سازي به ­ويژه در مناطق مجاور گذرگاه ­ها اشاره كرد. در مرحلۀ بعد، پس از وقوع زلزله با اطلاع قبلي از منطقۀ آسيب‌ديده و با كمك نقشۀ آسيب­ پذيري، بايد نيروهاي امدادي به مناطق آسيب‌پذيرتر اعزام گردند.

Background: Earthquake is one of the most important natural disasters that can destroy human settlements in a very short time. According to the researches, the first 24 hours after earthquakes is the golden time to help the affected people because there is the greatest chance of the victims’ survival of the disasters. However, the dispatch of relief and rescue teams to the more vulnerable areas will reduce the number of casualties and injuries. For achieving these goals, it is necessary to identify the vulnerability map of the studied area in order to send the relief workers with prior knowledge to the area in earthquake occurrence as soon as possible. Method: This research is used the multi criteria decision-making (MCDM) approach based on spatial information system with the aim of identifying the most important factors exacerbating the earthquake induced vulnerability in district 1 of Tehran and providing a vulnerability map. The framework of MCDM includes environmental and manmade factors. The input bases map were provided in binary form based on vulnerability or damage to the different areas. At the end, two methods of Boolean and Index Overlay were used in order to combine the layers. Findings: The results show that 12% of the total study area is classified in high vulnerability group; 45% in the middle group and the rest of the region (about 43%) in the low vulnerability group. In addition, the results showed that Darband area and its surrounding streets are considered as the most vulnerable parts of the first district of Tehran after earthquake regarding the research methods. This is because all vulnerability indicators in this area were undesirable. Depending on the vulnerability map, it is needed to extend the streets and passages in the central parts of the region due to the lack of transportation in the north of the study area and to establish standard roads in the northern parts of district 1of Tehran. Moreover, in order to prevent disasters all standards must be observed during construction due to the geological map prepared and the vulnerability of the major part of this region. Conclusion: According to the results, management plans must be made before the earthquake in order to reduce vulnerability in high vulnerability areas including providing the optimal relief and care centers than crisis and vulnerable centers also applying building standards especially in the adjacent areas of the passageways. After the earthquake, relief workers should be sent to the vulnerable areas with prior knowledge of the affected area and using vulnerability maps.