سنجش ضريب تمركز منطقه اي و نابرابري فضايي در صنايع كارخانه اي استانهاي ايران

Measuring Regional Concentration Coefficient and Spatial Inequaliy Manufacruring Industry In Province Of Iran

تمركز جغرافيايي به عنوان يكي از معيارهاي ارزيابي عدم تعادل منطقه ­اي معرفي شده است كه نحوه توزيع صنايع را از لحاظ جغرافيايي در ميان مناطق مختلف در نظر مي­ گيرد و ميزان يكنواختي و تجانس توزيع فعاليت­هاي اقتصادي بين مناطق را مورد ارزيابي قرار مي ­دهد. تمركز فعاليت­هاي صنعتي در چند استان كشور و توزيع نامتوازن آن­ها در پهنه­ ي سرزمين به يكي از مهم­ترين چالش­هاي فراروي سياست­ گذاران كشور تبديل شده است. در اين راستا هدف پژوهش حاضر سنجش ضريب تمركز منطق ه­اي و نابرابري فضايي صنايع كارخانه ­اي در استان­هاي ايران مي ­باشد. اين تحقيق از نوع كاربردي بوده و روش انجام تحقيق به صورت تحليلي و مبتني بر مطالعات كتابخانه­ اي و ميداني مي­ باشد، جهت تجزيه و تحليل اطلاعات از شاخص اليسون و گليسر (EG)، شاخص ضريب جيني و شاخص صرفه­ جويي ناشي از مقياس، براي اندازه­ گيري ميزان تمركز فضايي صنايع استفاده شده است. نتايج شاخص EG نشان مي­ دهد كه بالاترين تمركز شديد مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تكثير رسانه­ هاي ضبط شده (1.5)، كمترين ميزان تمركز متوسط مربوط به ساخت ساير محصولات كاني ­غيرفلزي (0.04) مي­باشد. با توجه به نتايج بدست آمده علت اين تمركز جغرافيايي مزيت­ هاي طبيعي و قابليت سودآوري صنعت مورد بررسي مي­ باشد. همچنين نتايج بدست آمده از محاسبه شاخص ضريب­ جيني نشانگر آن است كه بيش­ترين تمركز جغرافيايي مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباكو (0.95) و كمترين تمركز مربوط به ساخت ساير محصولات كاني­ غيرفلزي (0.40) مي­ باشد. بر اساس نتايج محاسبه شاخص صرفه­ جويي ناشي از مقياس مشخص شد كه بيش­ترين صرفه اكثر صنايع در استان­ هاي تهران، البرز، كرمان است. همچنين بالاترين صرفه مقياس در صنعت ساخت محصولات كاني ­غيرفلزي و كمترين صرفه مقياس مربوط به صنعت ساخت مواد شيميايي است. از مهم­ترين يافته­ هاي كمي تحقيق مي­ توان به اين موارد اشاره نمود: بالاترين تمركز شديد مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تكثير رسانه­ هاي ضبط شده و همچنين بيش­ترين تمركز جغرافيايي مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباكو است. از مهم­ترين يافته­ هاي كيفي؛ بالاترين صرفه صنعت ساخت محصولات از توتون در استان گيلان، ساخت كاغذ در البرز و صنعت انتشار، چاپ در تهران، ساخت كك، فرآورده­ هاي حاصل از تصفيه نفت در هرمزگان، ساخت مواد شيميايي در بوشهر، ساخت كاني ­غيرفلزي در كرمان و ساخت فلزات در كرمان و ساخت محصولات فلزي فابريكي در مركزي، ساخت ماشين ­آلات دفتري در هرمزگان، ساخت ماشين ­آلات و دستگا­ه­هاي برقي در زنجان، ساخت راديو و تلويزيون در البرز، ساخت تجهيزات حمل و نقل در بوشهر، و بازيافت در تهران مي­ باشد. در نهايت بررسي ­هاي اين تحقيق بيانگر اين مطلب است كه توزيع فعاليت­ هاي صنعتي در استان­هاي كشور مناسب نمي­ باشد.

Geographical concentration has been introduced as one of the imbalance evaluation criteria, that considers industries distributions across various areas, geographically. It evaluates the economic activities uniformity and homogeneity among areas so that such assessment is suitable in realizing the industrial structure and policy making appropriateness to that of different activities in different geographical areas.Industrial activities concentration in a few province and their asymmetric distribution in all over the country has become as one of the most important challenges encountering policy makers. Results show that industrial activities distribution is not appropriate across provinces of our country. Considering obtained results from economic geography index based on the Ellison and Glaeser model, the highest geographical concentration is related to the printing industry, and the lowest one is associated with the industry of “manufacture of other nonmetallic mineral products”. The results also showed that there are 20 industries with 2-digit code of ISIC have a high geographical concentration in which this rate includes more than a half of the industry. Conducted computations based on the economies of scale index indicate that the highest value of economies of scale is related to the industry of “manufacture of other nonmetallic mineral products”; while, the lowest value is related to the industry of “manufacture of chemical metals and products”. According to the results of gini coefficient, the highest geographical concentration is related to the industry of “manufacture of Tobacco products and the lowest one is related to the industry of “manufacture of other nonmetallic mineral products”.