بررسي مسئوليت كيفري ناشي از اقدامات پيشگيرانه ي وضعي در فقه اماميه و حقوق ايران

Criminal Responsibility Arising from Situational Crime Preventive Measures in Imamiyya Jurisprudence and Iranian Law

پيشگيري وضعي مجموعه تدابير و اقداماتي است كه دولت و جامعه مدني با استفاده از آن سعي مي­كند از طريق افزايش زحمات و خطرات ارتكاب جرم و كاهش فرصت­ ها و موقعيت ­هاي جرم­زا و تقويت سيبل ­ها و آماج ­هاي جرم به جلوگيري از جرم بپردازد.با عنايت به امكان سوءاستفاده از اين اقدامات و ابزارهاي فني و پيچيده توسط شهروندان و دولت و امكان اخلال در فرايند اعمال صحيح حاكميّت، تعيين شرايط و ضوابط براي اعمال اين نوع اقدامات پيشگيرانه و مسئوليّت ناشي از آن امري ضروري است. با وجود اين، نظر به عدم شفافيت و جامعيت رويكرد قانونگذار در باب ماهيّت، شرايط اقدامات پيشگيرانه و مسئوليت ناشي از آن زمينه براي سوءاستفاده‌ها و اختلاف‌نظرها فراهم گرديده است. برخي معتقدند اعمال اين اقدامات نوعي دفاع مشروع بوده و تابع شرايط و احكام آن مي‌باشد، برخي هم آن را نوعي اعمال حق مالكيت به صورت مطلق و انحصاري مي‌دانند. مقاله حاضر با تكيه بر مباني فقهي و حقوقي حقّ استفاده از اقدامات پيشگيرانه­ وضعي و با الهام از رويه‌هاي قضايي، دكترين فقهي و حقوقي و قوانين و مقررات مختلف ضمن تبيين اين ديدگاه هاي متفاوت به بررسي ماهيت، شرايط و مسئوليت ناشي از اعمال اين نوع اقدامات مي‌پردازد.

Situational crime prevention is a series of measures used by the state and civil society to prevent crime through reducing criminal opportunities and hardening targets. Since it is always possible that these technical and complex measures or instruments get abused by the state or citizens and due to the possibility of disordering at due process of the use of power, it is necessary to determine the conditions and rules for exercising such measures and for the resulting responsibilities. However, the unclear and incomprehensive approach of the legislature toward the legal nature of these preventive measures and their using conditions, have provided the opportunities for abusing and caused disagreements among lawyers and scholars. Some believe that these kinds of measures are self-defense and are subject to its conditions and rules. But some others regard them as some kinds of absolute and exclusive ownership rights. This article, relying on the jurisprudential and legal bases of the right of using these preventive measures and drawing on judicial precedents, doctrines, and different rules, investigates the nature and conditions of these measures and responsibility arising from using these kinds of measures.