پديد آورندگان :
عباچي، معصومه دانشگاه شهيد باهنر كرمان , فهيمي فر، اصغر دانشگاه تربيت مدرس - دانشكده هنر و معماري , طاووسي، محمود دانشگاه تربيت مدرس - گروه پژوهش هنر
كليدواژه :
بهرام , آزاده , شاهنامه‌هاي مكتب شيراز , اينجو , آيكونولوژي
چكيده فارسي :
در نيمۀ اول قرن هشتم ه. ق در شاهنامه‌هاي مصور شيراز با بازنمايي خاصي از نگارۀ «بهرام گور و آزاده در شكارگاه» مواجهيم كه در دو شاهنامۀ «كاما»ي سلجوقي، و شاهنامۀ 833 ق تيموري، ديده نمي‌شود و آن نقشمايۀ «آزادۀ در حال مرگ» در شاهنامه‌هاي 731، 733 و 753 ق اينجوست.
تاكنون، به ارتباط بستر فكري، سياسي و اجتماعي زمانۀ ايلخانيان بر نقشمايۀ آزادۀ مُرده در نگاره‌هاي اينجو پرداخته نشده است. از اين‌رو پژوهش حاضر مي‌كوشد با تكيه بر رويكرد پانوفسكي و با روش توصيفي، تحليلي به تفسيري متفاوت از صحنۀ مذكور در شاهنامه‌هاي اينجو دست يابد و به اين پرسش‌ها پاسخ دهد كه چرا نقشمايۀ «كنيزك و بهرام سوار بر شتر» در دورۀ اينجو استمرار نيافت و به جاي آن «بهرام و كنيزك مرده» تصوير شد؟ و آيا رابطه و نسبتي ميان ويژگي‌هاي ايزد باستاني بهرام با شخصيت واقعي سلاطين ايلخاني و اينجو وجود دارد كه منجر به تحول نقشمايۀ مذكور شده است؟
از اهداف اين پژوهش، يافتن رابطه ميان نقشمايۀ «كنيزك مرده» در شاهنامه‌هاي اينجو و «انديشه‌هاي دربار اينجو و تغييرات تفكر ايراني» است و نيز بررسيِ نسبتِ ميان ايزد باستانيِ بهرام و سلاطين دربار اينجو و ايلخاني.
براساس نتايج اين تحقيق، بن‌مايۀ كنيزك مُرده در شاهنامه‌هاي اينجو بر اساس اعتقادات، فرهنگ و زمينه‌هاي اجتماعي جامعۀ ايلخاني، و آل اينجو، با تباري مغولي، شكل گرفته است. شواهدي تاريخي بيانگر وجود «وجه تنبيهيِ» ابوسعيد ايلخاني و رفتار خشن او در تبريز، مبني بر تنبيه كونجاك خاتون، به‌دليل همراهي با شوهرش در جنگ عليه سلطان مذكور است. اين زن، چون «كنيزك بهرام گور»، به دستور ابوسعيد به وسيلۀ لگد چارپايان، كشته شد و به نظر مي‌رسد نقاشان اينجو نيز از اين صحنۀ متعلق به شاهنامۀ بزرگ ايلخاني، در سه شاهنامۀ اينجو الگوبرداري كردند. همچنين گويا نقاش با تصريح بر جنبۀ حماسي داستان، سعي دارد با تأكيدِ صِرف بر كنش بهرام، شخصيت بهرام ساساني را در حالي‌كه به هيئت شاه زمانه (ابوسعيد و شاهان اينجو) درآمده، به ايزد بهرام نزديك نمايد و بدين ترتيب بيشترين اهتمام را در جهت تأكيد بر معناي اسطورۀ باستانيِ ايران به كار گيرد.
چكيده لاتين :
In the first half of the eighth century AH, in three illustrated Shahnamehs of Shiraz from the Injuid time, we are faced with a particular representation of "Bahram the Gur and Azadeh in the hunting ground" which is different from the Seljuk "comma" Shahnameh, and the 833 AH Shahnameh of the Timurid period. This difference is the depiction of "Dying Azadeh" in Shahnamehs of the 731, 733 and 753 AH in Shiraz; while in the Seljuk and Timurid Shahnamehs in Shiraz, we see Bahram and his slave girl, Azadeh, riding a camel.
Until now, no research has examined the relationship between intellectual, political and social contexts of the Ilkhanid period with the motif of the dead Azadeh in the Injuid illustrations, thus this research, which is based on Panofsky's approach, tries to achieve a different interpretation of the scene in the Injuid Shahnamehs with a descriptive-analytical method, and to answer these questions: why the motif of "the slave girl and Bahram riding a camel" did not continue in the Injuid period, and instead of that the motif of "Bahram and the dead slave girl" was painted? and is there a relationship between the characteristics of the ancient Bahram god with the actual characters of the Injuid and Ilkhanid kings, which has led to the transformation of the motif?
This study aims to find out a relationship between the motif of "the dead slave girl" and "the ideas of the Injuid court and the changes in the Iranian thought", as well as to study the relationship between the ancient Bahram god and rulers of the Injuid and Ilkhanid courts.
The results suggest that the motif of "the dead slave girl" in three Injuid Shahnamehs, is rooted in the beliefs and attitudes, culture and social contexts of the Ilkhanid society, and the Injuids with Mongol origin. Historical evidences indicate the existence of "punitive way" of Abu Said Ilkhani and his violent behavior in Tabriz, to punish Kvnjak Khatun, because she had accompanied her husband in the war against the Sultan. This woman, like “the slave girl of Bahram the Gur", was killed under animals’ hoofs by the order of Abu Said, and it seems that the injuid painters have reproduced this scene of the Great Ilkhanid Shahnameh in the three Injuid Shahnamehs. It also seems that the painter tries to approximate the character of the Sassanid Bahram – embodied as the contemporaneous king (Abu Said and the Injuid kings) - to the Bahram god, by emphasizing solely on Bahram’s action, and thus he exercises the utmost efforts to underscore the meaning of the ancient myth of Iran.
