مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تحليل تأثير طرح‌هاي توسعۀ شهري بر ساختار فضايي خرد و كلانِ شهرها (مطالعۀ موردي: طرح محور زينبيۀ شهر زنجان)

چكيده فارسي :

بيش از نيم‌قرن از اجراي طرح‌هاي جامع بر كالبد شهر ايراني مي‌گذرد كه اساس آن‌ها برگرفته از جنبش مدرن، مبتني بر ساماندهي به عملكردهاي چهارگانه اسكان، كار، آمد و شد (ترافيك) و گذران اوقات فراغت است كه نتوانسته اهداف و چشم‌اندازهاي مورد انتظار را باز پس دهد. اجراي اين‌گونه طرح‌ها بر پيكرة بافت‌هاي مركزي شهرها، به‌تدريج سبب فروريختن ساختار سنتي، اصالت و هويت ذاتي آن‌ها شده است؛ از اين‌رو نتيجة اين طرح‌ها صِرف تكيه بر مداخلات كالبدي، با ناديده‌گرفتن روابط فضايي حاكم بين انسان و فضا كه از درون‌مايه‌هاي منطق اجتماعي فضاست، چيزي جز ناهمگوني در تقابل بين سنت و مدرنيته نبوده و در اين ميان، شبكة معابر به‌عنوان يكي از عناصر مهم كالبدي، نقش اصلي در برقراري روابط فضايي داشته است؛ بنابراين، در اين مقاله سعي شده است كه با بررسي تأثير طرح‌هاي توسعه بر روابط فضايي حاكم بر ساختار شهر بتوان ارزيابي درستي از موضوع داشت. طرح محور زينبيه در بافت تاريخي شهر زنجان نيز از ناهمگوني‌هاي فضايي مستثنا نيست كه اين امر ريشه در نا‌آگاهي و تأثير اين طرح بر ساختار و روابط فضايي شهر است؛ بنابراين، هدف اين پژوهش تحليل تأثير طرح توسعه‌محور زينبيه در بافت تاريخي بر ساختار فضايي خرد و كلان‌شهر زنجان به روش چيدمان فضاست. كاربرد اصلي اين روشِ هوشمند، رويكردي جديد در تحليل ساختار و پيكره‌بندي فضايي براساس روابط فضايي شهري به‌شمار مي‌آيد كه در آن پارامترهاي نويني مطرح است. روش پژوهش توصيفي- تحليلي است و اطلاعات نظري آن ازطريق مطالعات كتابخانه‌اي جمع‌آوري شده است. تحليل‌ها شامل دو بخش از تحليل‌هاي چيدمان فضاست كه عبارت است از: 1. بررسي تأثير طرح زينبيه در مقياس خرد (سطح محله)؛ 2. بررسي تأثير طرح مذكور در مقياس كلان‌شهر. با نگاهي به نتايج پژوهش درمي‌يابيم كه هرچند در ابتدا تأثير اجراي اين طرح در مقياس محله، سبب افزايش ميزان هم‌پيوندي شده، از سوي ديگر تفاضل هم‌پيوندي بين خطوط شبكه محلات دور و نزديك را به استخوان‌بندي اصلي شهر افزايش داده است. ميزان اين افزايش اختلاف تفاضل براي عابران سواره 0/986 و براي عابران پياده 0/443 بعد از اجراي طرح است كه اين امر يكي از عوامل مؤثر نشانگر وجود گسست فضايي و انزواي كالبدي حاصل از اجراي آن در محلة مورد نظر است. با مقايسة ميانگين پارامترهاي تركيبي چيدمان فضا قبل و بعد از اجراي طرح بر بافت قديم و ارگانيكي، افزايش ميزان ديد و دسترسي (به دليل افزايش هم‌پيوندي)، تضعيف نظام سلسله‌مراتبي (به دليل تحميل الگوي شطرنجي بر بافت ارگانيكي) و افزايش ميزان وضوح (به‌دليل افزايش ضريب همبستگي) در محلة زينبيه به‌وجود آمده است؛ همچنين در سطح كلان نيز پس از اجراي طرح با كوچك‌ترين تغيير در ميزان هم‌پيوندي بين دو محور اصلي شهر با اختلاف 0/074 تغييرات بزرگ در ترتيب فضايي و جابه‌جايي رتبة هم‌پيوندي بين محورهاي اصلي را به‌وجود آورده است كه اين عامل در كنار ساير عوامل طراحي شهري بر توسعه و ساختار شهر تأثيرگذار بوده و مجموعة اين فرايند بر ديگر مشخصه‌ها از جمله تغيير كاربري و ارزش املاك، مكان‌يابي جاذب‌هاي فضايي (كاربري‌ها)، حركت عابر و ... مؤثر بوده است.

چكيده لاتين :

More than half a century of comprehensive plans the physical urban of Iran. The plan is also based on the formation of the modern movement, organizing actions based on four housing, residence, travel and spending leisure time has been which is not expected to regain their goals and prospects. The result of these initiatives rely only on physical intervention, ignoring the spatial relationship between man and space that the nature of the social logic of space, something the opposition between tradition and modern heterogeneity was not.The street network as an important element of physical space is the key to building relationships. So this paper tries to examine the impact of development projects on spatial relationships governing the structure of the city to properly assess the issue. A design based on the historic fabric of the city Zainabiyeh no exception of spatial heterogeneity been. This heterogeneity is rooted in lack of knowledge and the impact of the project on the city's structure and spatial relationships; Therefore, this study aimed to analyze the impact of of development oriented micro and macro Zainabiyeh in historical context on the spatial structure of the city was done by Space Syntax.