تأثيرات نوزمينساخت بر تغييرات مورفولوژيك حوضه‌هاي زهكشي سواحل مكران، جنوب شرق ايران

Neotectonics influences on morphological variations of Makran costal basins, SE Iran

فرورانش صفحه عمان به زير پوسته ايران موجب پيدايش كمربند برافزايشي زمين‌ساختي فعال مكران شده است. الگوي تغييرات مكاني-فضايي زمين‌ساختي مكران را مي‌توان؛ با بررسي لندفرم‌هاي اين ناحيه و ازجمله اندازه ­گيري‌ شاخص‌هاي ژئومورفيك مشخص كرد. در اين پژوهش با محاسبه كميت‌هاي مورفوتكتونيك حوضه‌ها (شكل، طول، تقارن و عدم تقارن و ... حوضه؛ تراكم و نسبت انشعاب و ... شبكه زهكشي؛ نسبت مساحت و طول رده­ آبراهه ­ها) در حوضه‌هاي زهكشي جگين، سديج، كهير و باهوكلات، الگوي رفتاري حوضه‌ها به نيروهاي نوزمينساختي مشخص‌ شده‌اند. استخراج شاخص ­ها و مقايسه كمي مكاني آن‌ها با استفاده از داده ­هاي توپوگرافي(مدل‌هاي رقومي ارتفاعي) و نقشه­ هاي زمين­ شناسي در قالب مدل‌هاي موجود در نرم ­افزارها صورت گرفته است. علاوه بر شاخص­ هاي متداول عدم تقارن آبراهه(AF)، ناهنجاري (a∆) و تراكم ناهنجاري سلسله مراتبي(Ga)، تقارن توپوگرافي عرضي(T)، پيچناكي رودخانه(S)، شكل حوضه (BS) از شاخص­ هاي سطحي نسبت مساحت رده و طول آبراهه ­ها نيز جهت ارزيابي كنش- واكنش زمين‌ساخت- فرم حوضه‌ها استفاده‌ شده‌اند. نتايج كمي حاصل نشان مي‌دهند كه: حوضه جگين بر اساس ميزان ناهنجاري در تقارن و شكل حوضه‌؛ حوضه باهوكلات بر اساس ناهنجاري‌هاي سلسله مراتبي (a∆) و تراكم سلسله مراتبي، و توپوگرافي عرضي؛ و حوضه كهير بر اساس پيچناكي داراي بيشترين فعاليت تكتونيك هستند. دليل ناهنجاري شاخص‌ها در حوضه­ ها را مي‌توان ناشي از عملكرد تكتونيك فعال بر منطقه دانست. با تأثير پذيرفتن پارامترهاي زمين ­شناسي و ايجاد آنومالي‌هاي تكتونيك، جنس زمين تغييريافته و فرسايش در حوضه ­ها دگرگون خواهد شد. اما بر اساس شاخص نسبت مساحت رده ­ها و طول آبراهه ­ها حوضه باهوكلات بيشترين فعاليت زمين‌ساختي را دارد. بنابر نسبت مساحت رده آبراهه­ ها، طول آبراهه­ ها و شاخص تقارن توپوگرافي ميزان تغيير شكل زمين‌ساختي كمربند برافزايشي مكران از غرب به شرق افزايش مي‌يابد. اين در صورتي است كه، شاخص عدم تقارن آبراهه روندي كاهشي داشته و ساير شاخص ­ها در جهت غربي-شرقي الگوي خاصي را نداشته و بسته به حوضه موردنظر متفاوت هستند.

Oman plate subduction to the Iranian plate is caused to appearance of Makran additive tectonic belt. The spatial and temporal variation pattern of Makran tectonic can be revealed by the geomorphological landforms study in this area, including measuring the indicators. In this study, by calculating the Morphotectonics parameters (including shape and length and symmetry and asymmetry and basin; and the branching density and … drainage; area and length ratio stream) in the jagin, sadij, kahir and BahuKalat drainage basin, the behavior pattern of the basins to the neotectonic was marked. Index extracting and quantitative comparisons have been using available topographic data (DEM) and geological map models in the software. In addition to the conventional indicators such as asymmetry stream (AF), anomaly (aΔ) and density of hierarchical anomaly (Ga), transverse topographic symmetry (T), river sinuosity (S), the basin (BS), the surface index area and length ratio stream also were used to evaluate the interaction of tectonic forms. Quantitative results show that: Jagin basin based on anomaly in symmetry and shape of the basin; Bahukalat basin based on abnomalities hierarchical (aΔ), density hierarchy and topography transverse and kahir Basin has the greatest tectonic activity are based on sinuosity. The reason for the abnormality of indicators in the basins can be attributed to the active tectonic performance of the region. By altering the geological parameters and creating tectonic anomalies, the earth's shape erosion in the basins will change. But based on the ratio of the area and length index of stream order tectonic activity is the most bahukalat. The ratio of the area and the stream order and topographic symmetry index of tectonic deformation belt of Makran accretionary were increased from West to East. However, the asymmetry stream index was decreased and other indicators in West-East direction did not have specific pattern and based on the Intended basin was different.