بررسي كاركردهاي مختلف مساجد در عصر صفويه

The study of different functions of Mosques in Safavid period

در عصر صفويه، كثرت بناهاي مذهبي و فرهنگي، از جمله مساجد، با كاركردهاي منحصر به فرد آن، حاكي از توجه اين حكومت به اِعمال سياست هاي ديني در مديريت رفتارهاي اجتماعي است. اين نوع مديري تهاي ديني از عوامل تثبيت قدرت ها و بقاي بيشتر آن ها بوده است. هرچند در حكومت هاي پيشين نيز چنين سياست هايي اِعمال شده است، رسمي شدن تشيع در اين دوره كاركردهاي متفاو تتري را براي مساجد رقم زد كه وجوه تمايز آن را نسبت به اعصار قبل نشان مي دهند. آمار ارائه شده از مساجد اين دوره، به خصوص در نيمۀ اول، ب هخوبي اين واقعيت را عيان مي سازد كه دين در حيات اجتماعي و سياسي جامعۀ ايران كاركرد اساسي داشته است و صفويان توانسته اند با استفاده از امكانات و ظرفيت هاي چنين مكان هايي به اهداف مذهبي، سياسي، و اجتماعي خويش دست يابند. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد در كنار صفويان، فقهاي شيعه موفق شدند از طريق كاركردهاي عبادي، تربيتي، و آموزشي مساجد، آموزه هاي تشيع را در جامعۀ ايراني گسترش دهند و در اين حوزه، بخشي از مديريت رفتارهاي اجتماعي را بر عهده گيرند و آموزه هاي فقه شيعه را در مساجد به عموم مردم بياموزند. همچنين برپايي مناسك عزاداري شيعه در مساجد، توجه به برگزاري نماز جمعۀ توأم با خطبه هاي شيعي، برجسته سازي انديشه هاي سياسي فقه شيعه، و برگزاري مراسم اعتكاف توسط دو فقيه شيعي، شيخ بهايي و شيخ لطف لله، در مساجد عصر صفويه، از جمله موارد منحصرب هفردي است كه ما را قانع مي كند بپذيريم عصر صفويه شرايط متفاوتي را در كاركردهاي مساجد رقم زده است. در پژوهش حاضر، به تفصيل از اين كاركردها بحث شده است.

The multiplicity of Safavid religious and cultural buildings such as mosques, through their functions suggests that the focus of this reign is on apply of religious policies to social behavior management. Such religious managements are one of the factors of consolidation of power and its further survival. Although such policies, are applied in previous reigns, but Shi'ism formalization is marked by different functions in this period that show its distinctions. The provided statistics from mosques in this period, especially in the first half, show the fact that the religion had a basic function in social and political affairs of Iranian society and Safavids managed to achieve their religious, political and social purposes by using available potentials and capacities in such places. The results of this research illustrate that shia juris consults manage to spread Shi’ism in Iranian society through devotional and didactic practices and partly controlled social manners. Performing such shia sermons as Friday Prayer, mourning for the Shiite Imams shows that Safavids has provided different conditions for mosque’s functions.