بازكاوي عوامل شكوفايي علمي تمدن اسلامي دورۀ فاطميان از ديدگاه غربيان

A Survey on the Major Factors in Scientific Flourish of Islamic Civilization during Fatimid Era, Based on Orientalists’ Perspective

دوره فاطميان از دوره هاي مهم در شكوفايي تمدن اسلامي به شمار مي رود. با توجه به تشيع فاطميان و تاكيد اساسي آنان بر مذهب، بسياري از ناظران غيرمسلمان در بررسي عوامل شكوفايي علمي دوره فاطميان به عوامل مذهبي اين شكوفايي نيز پرداخته اند. در اين نوشتار، ديدگاه هاي انديشمندان غربي درباره عوامل مذهبي و نيز سياسي و اقتصادي شكوفايي علمي تمدن اسلامي دوره فاطميان بررسي خواهد شد. مطالعه داده ها و تحليل هاي اين انديشمندان، روشن مي سازد كه غربيان ازيك سو، نقش خلفا و دولت مردان فاطمي و پشتيباني هاي آنان و رقابت با عباسيان و مداراي سياسي مذهبي و از سوي ديگر، ماهيت مذهب اسماعيلي، تلاش براي گسترش مذهب، سازمان دعوت اسماعيلي و تاثير انديشه هاي فلسفي و عقلاني يوناني و نوافلاطوني و امتزاج آن با مذهب اسماعيلي را در شكوفايي علمي اين دوران موثر دانسته اند. برخي از اين عوامل در آثار مورخان مسلمان نيز بيان شده و پژوهشگران غربي نيز گاه نظرياتشان را از اين آثار برگرفته اند، اما برخي عوامل، مانند تاثير انديشه هاي فلسفي و عقلاني يوناني و نوافلاطوني، بيشتر در آثار آنان بازتاب يافته و تاكيد شده است. در تعليل اين مطلب، مي توان گفت به سبب آنكه اين عوامل را در دگرگوني و تطور مذهب اسماعيلي موثر دانسته اند، ريشه شكوفايي علمي در تمدن اسلامي را به بيرون از جهان اسلام و در حقيقت، به تمدن غرب و يونان وابسته كرده اند.

One of the most important flourishing periods of Islamic civilization took place in Fatimid era. Since Fatimid rulers were Shi'ite and religion was important for them، many of non-Muslim researchers have mentioned religious elements among flourishing factors in this era. This study examines the role of other factors like religious، political and economic ones based on western scholars' perspectives. Analyzing and evaluating their viewpoints shows their emphasis on two main points: (1) the role of Fatimid caliphs and officials، their rivalry with Abbasid dynasty and political and religious tolerance; (2) the religious identity of Isma'ilis and its propagation، the organization for invitation (Da'wat) to Isma'ilism، the philosophical and intellectual influence of Greek and Neoplatonic thoughts on Isma'ilism. Although some of the mentioned factors were also stated by Muslim historians and restated by western researchers، the philosophical and intellectual influence of Greek and Neoplatonic thoughts are incredibly highlighted in western scholars’ works. It can be said that these factors، which was effective in Isma'ilism evolution، were considered as the roots of scientific flourish in Islamic civilization; in order to relate the origins of this development to the Western and Greek civilizations.