جايگاه موسيقي نزد اقطاب نقشبنديه (مطالعه موردي عبدالرحمن جامي)

The attitude of Naqshbandi Gutbs toward the Music: The case of Abd Al-Rahmān Jāmī

در دوره سلطان حسين بايقرا (875 ـ 911 ق)، اقطاب فرقه نقشبنديه، به دليل سياست تسامح مذهبي دربار، از آزادي عمل نسبي، به ويژه در زمينه برپايي مراسمي همچون سماع برخوردار بودند. در اين بين، عبدالرحمان جامي (817 ـ 898 ق) از جمله اقطاب نقشبندي، در برگزاري اين مجالس، رويكردي متمايز داشت. اين پژوهش، با تكيه بر روش توصيفي-تحليلي و بررسي اشعار برجاي مانده از جامي (ديوان كامل و مثنوي هفت اورنگ)، درصدد پاسخ به اين پرسش است كه با وجود تبحر علمي و عملي جامي در موسيقي، سماع و سازهاي مربوط به آن در دوره وي، چه تغييراتي يافت. يافته ها حاكي از آن است كه بنا بر كوشش جامي در اثبات تاثير معنوي و روحاني موسيقي و رد نظريات افراطي درباره كاربرد ساز در حلقه هاي تصوف، دگرديسي بنياديني در سازبندي مجالس سماع به وقوع پيوست، به نحوي كه سازهاي موسيقي بزمي، كه تا پيش از آن در ميان اهل تصوف چندان مورد توجه نبودند، به آن راه يافته و رواج فراوان يافتند.

The religious toleration، during the ruling of Sultan Ḥusayn Bāyqarā (1438-1506 AD) was a great opportunity for the Naqshbandi Gutbs to organize freely Sama (samā‘) ceremonies. Abd Al-Rahmān Jāmī (1414–1492 AD)، among them، had a distinguished attitude to the ceremony. This study investigates the development of music and musical instrument during this period، considering Jāmī’s conversancy in music. In this study، we employed a descriptive-analytic method on Jāmī’s remaining poem (his collection of poems (diwān) and “Seven Thrones” poem (Haft Awrang mathnawī). The findings show that Jāmī’s efforts in the rejection of radical views and in stablishing music as a spiritual activity was successful. As a result of these efforts، the Sufi music orchestration basically changed، and afterwards festive musical instruments، unlike the past، found their way to Sufi’s ceremony.