كاربست «نظريه مكتب» در تاريخ نگاري دوره اسلامي: امكان يا امتناع

Application of the “Theory of School” to Islamic Historiography: Possibility or Impossibility

در پژوهش هايي كه از سده بيستم ميلادي درباره تاريخ نگاري دوره اسلامي انجام شد، الگوهايي ارائه گرديدكه دست كم بر يكي از چهار مولفه زمان، موضوع، ساختار و خاستگاه جغرافيايي مولفان، متكي بود. در اين بين، مولفه «خاستگاه جغرافيايي مولفان آثار» كه با عنوان «نظريه مكتب» شناخته مي شود، تاريخ نگاري دوره اسلامي را به دو مكتب اصلي حجاز به مركزيت مدينه و عراق به مركزيت كوفه تقسيم مي كند و اعتبار روايت هاي تاريخي را بر اين اساس مورد سنجش قرار مي دهد. با اين حال شواهد نشان مي دهد كه اين نظريه براي دستيابي به هدف خود كارساز نيست و تنها در فهم تطور موضوع هاي مختلف تاريخ نگاري اسلامي همچون فتوح نگاري، نسب نگاري و سيره نگاري مي تواند سودمند باشد.

Most of the 20th century studies on Islamic Historiography have demonstrated the importance of time، subject، structure and geographical origins of both narrators and authors. Of these factors، the latter has been emphasized as the base for “theory of school” for Islamic historiography. According to the theory، Islamic historiography، affected by the geographical origin، could be divided into two main schools of Medina (in Ḥijāz) and Kufa (in Iraq). The present work intends to evaluate “theory of school”. The findings show basing the theory on geographical origin is not supported by existing evidence. Moreover، such a theory is useful only to understand genres of works in the field of Islamic history such as Futūḥ، Ansāb، and Sīra etc.