مدرسيان و رويارويي عثماني - مملوكي(روزگار بايزيد دوم و سليم اول)

(The Madrasa educators and the Ottmonan-Mamlūks Confilicts (Bayazid II and Selim I Era

يكي از مولفه هاي مهم در فراهم كردن مقدمات يورش فراگير سليم اول به قلمرو مماليك، همراه كردن مدرسيان و علماي صاحب افتاء و زعماء طبقه علميه بود. در بررسي مساله حمله عثماني ها به مماليك، اگرچه به جواز مدرسيان و فقهاء عثماني، اشاره مي شود، اما اغلب به پيچيدگي روند صدور اين فتاوي و ملاحظات مدرسيان و فقهاء صاحب فتوي، توجه چنداني نمي شود. اين پژوهش نشان مي دهد با توجه به اينكه فتوي ملا عرب شيخ الاسلام روزگار سلطنت بايزيد دوم مبني بر حرمت جنگ دو حاكم مسلمان، منجر به پايان يافتن جنگ هاي پنج ساله عثماني و مماليك شد، همچنين نظر به اينكه سلاطين مملوك مذهب تسنن داشتند، اعلام جهاد عليه آنها به سادگي ميسر نبود. سليم اول با اطلاع از اين مهم، به شيوه مرسوم در امر استفتاء، درخواست فتوي براي شرعي بودن يورش به قلمرو مماليك را به صورت هدفي كلي و بدون اشاره به مصداق آن مطرح كرد. مدرسيان و صاحبان افتاء نيز با توجه به همه مشكلات پيش رو در اعلام جهاد بر ضد حاكمان سني مملوكي، فتاوايي چندپهلو صادر كردند. اين فتاوي از يك سو، به سلطان عثماني اجازه مي داد به قلمرو مماليك، حمله كند و از سوي ديگر به ظاهر تناقضي با فتواي پيشين ملاعرب نداشت.

One of the important elements which provided Selim I with the preliminaries of comprehensive military attack against the territory of Mamlūks، was the bringing together of the Madrasa educators، the jurisprudents (Mufties) and the Ilmiye class elders. In examining the issue of Ottoman invasion against the Mamlūks، although it is referred to the Ulema and Muftis’ permission to fight with the Mamlūks، it often does not pay close attention to the complexity of the issue of this fatwas (legal opinions) and the considerations of the Madrasa educators and jurisprudents in this matter. This study shows that، according to the Mulla Arab’s fatwa، the Sheikh al-Islam during the reign of Bayazid II، on the illegitimacy of two Muslim rulers’ conflicts that، led to the end of the Ottoman-Mamlūks five-year wars، also because of the Mamluk Sultans were Sunni، declaring Jihad against them was simply not possible. Knowing this، by the conventional way in asking the fatwa، Selim I made a request for fatwa about the legitimation of the military attack against Mamlūks vaguely and without reference to the case consciously and deliberately. Considering all the problems ahead in issuing the Fatwa of jihad against the Sunni Mamlūk rulers، The Madrasa educators and the Muftis issued a multi-stage fatwas. These fatwas، on the one hand، realized the objective purpose of the Ottoman Sultan to attack on the Mamluks، and on the other، in appearance، there was no contradiction with the Mulla arab’ previous fatwa.