ملاحظات مرزي و امنيتي در نسخه خطي «كتابچه دستورالعمل راجع به اختلافات سرحدي ايران و عثماني به والي كرمانشاه و كردستان (1309 ه.ق)»

ايران در آستانه دوره ي قاجار در روند مناسبات بين المللي قرار گرفت و چند مسئله ارضي براي آن ايجاد شد. تكليف مرزهاي مختلف در صدر دوره قاجار و تا دوره ناصرالدين شاه تقريباً مشخص شد. ايران و عثماني داراي مناسبات ديرپا بودند و عمدتاً در مناطق مرزي كشاكش هاي طولاني باهم داشتند. چالش هاي مرزي در اين دوره هم تداوم يافت كه عمدتاً در قالب تكاپوهاي ديپلماتيك جلوه گر شد. افزون بر تلاش هاي سياسي و ديپلماتيك، اين اختلافات در قالب برخي كتابچه هاي مربوط به اختلافات مرزي نگاشته شد. نسخه خطي «كتابچه دستورالعمل راجع به اختلافات سرحدي ايران و عثماني» در سال 1309 ه.ق. و حاوي دستورالعمل و تعليماتي براي اميرنظام، والي كرمانشاه، كردستان، صاين قلعه و گروس است كه به صورت محرمانه فرستاده شده بود. هدف از نگارش اين رساله كمك به حفظ حدود و احقاق حق ايران در مقابل ادعاهاي مامورين عثماني جهت ملاحظات امنيتي و استراتژيكي بود. در اين پژوهش ضمن بررسي اختلافات سرحدي ايران و عثماني به شيوه توصيفي– تحليلي به معرفي و تحليل نسخه خطي كتابچه دستورالعمل ومسائل سرحدي پرداخته شده است. بر اين اساس سوال اصلي اين است؛ در كتابچه دستورالعمل، وضعيت سرحدي غرب كشور در اواخر دوره ناصري چگونه است؟ يافته هاي پژوهش نشان داده است كه محتواي اين نسخه با توجه به توضيحات داخل متن حاوي اطلاعات امنيتي، جغرافيايي، سياسي و اجتماعي جهت حفظ مرزهاي غرب كشور در مقابل عثماني و توصيه هايي جهت حفظ و آباداني مناطق غرب كشور به حاكم وقت است.