رويكردهاي نظري متفاوت به آسيب پذيري جامعه در برابر خطرات طبيعي

تاكنون، در ادبيات مربوط به آسيب پذيري جوامع در مقابل خطرات طبيعي، بر سه رويكرد يا پارادايم فكري تأكيد شده است. ديدگاه نخست به خطرات طبيعي به عنوان عمل خداوند مي نگرد و آن را يا نشاني از عقوبت خداوند در مقابل گناهان انسان مي داند، يا نشاني از آخرالزمان، يا فرصتي براي تبليغ دين و نزديك كردن مردم به خداوند با وقوع زلزله ليسبون در پرتغال بود كه براي نخستين بار اين ديدگاه به پرسش گرفته شد و مفاهيم طبيعت و نيروهاي طبيعي جايگزين مفهوم فراطبيعت شدند. اين تحول نقطه آغاز رويكرد دوم بود كه به خطرات طبيعي به عنوان عمل طبيعت مي نگرد. اين رويكرد، به زبان توبين و مونتز، تمام مسئوليت فجايع طبيعي را به فرايندهاي جهان ژئوفيزيكي نسبت مي دهد و ريشه مرگ هاي گسترده و ويراني حاصل از فجايع را در نيروهاي غليان كرده طبيعت جستجو مي كند. در اين رويكرد، به فجايع طبيعي به عنوان پديده هاي تصادفي (اتفاقي ) نگريسته ميشود كه به لحاظ اخلاقي بي خاصيت و بي اثرند. اين رويدادها رويدادهاي اتفاقي اند كه فراتر از كنترل انسان اند. به طور خلاصه، تأكيد بر اين نكته است كه طبيعت تبديل به يك پديده منفي و شرور شود. در پاسخ به نقصان هاي اين دو رويكرد، رويكرد سوم شكل گرفت كه به فرايند تبديل شدن خطر طبيعي به فاجعه به عنوان عمل جامعه نگاه مي كند. بنا به اين رويكرد بلايا رويدادهاي اجتماعي اند آنها ريشه در الگوهاي سكونت انساني، فرايندهاي سياسي- اجتماعي، نظام باورهاي حاكم بر جوامع و خطاهاي فناورانه دارند. تأثيرات آنها نيز به طور تصادفي در جامعه توزيع نميشود، برعكس پيامدهاي اين رويدادهاي ويرانگر در راستاي محورهايي همچون طبقه، نژاد، جنسيت و ... نظم و الگو مي يابد. در اين مقاله، با شرح دقيق مفروضات و منطق دروني هر يك از اين رويكردها، مي كوشيم نشان دهيم برخورد با خطرات طبيعي نيازمند فراتر رفتن از مباحث موجود و دست يافتن به نظريه اي است كه مسائلي از قبيل كيفيت كالبدي جامعه (اعم از ابعاد سازه اي و غيرسازه اي آن)، مسئله نظم نهادي جامعه، مسئله مشاركت اجتماعي، مسئله باورهاي فرهنگي، مسئله نظم اقتصادي و بالاخره مسئله عدالت را در كانون خود جاي دهد.