كبوترخانه هاي گلپايگان و خوانسار: نگرشي بر اهميت تاريخي و فرهنگي آنها در دوره قاجار

Dovecotes of Golpayegan and Khvansar: A Glance at the Historical and Cultural Importance of them during Qajar Era

يكي از مهم ترين سازه هاي بومي ايران در ارتباط با اقتصاد كشاورزي، بناهاي موسوم به كبوترخانه است. استان اصفهان از مناطقي است كه در زمينه پيشينه و ساخت كبوترخانه در تاريخ بومي ايران نقش بسزايي داشته است. از آنجايي كه كبوترخانه هاي گلپايگان و خوانسار تاكنون از نظر تاريخي و باستان شناسي به دقت مطالعه نشده اند، پژوهش حاضر در تلاش است؛ اهميت بناهاي مذكور را در اين پهنه ي فرهنگي با توجه به مناسبات سياسي، اقتصادي و جغرافيايي روشن سازد. روش به كار رفته علاوه بر مطالعه منابع تاريخي، فعاليت ميداني باستان شناسي ـ بررسي پيمايشي فشرده ـ است. به منظور دستيابي به اهداف ياد شده 146 كبوترخانه در شهرستان هاي گلپايگان و خوانسار شناسايي، سپس از نظر تاريخي، الگوي پراكنش، عملكرد، ميزان فعاليت، قدمت و معماري مطالعه شده اند. نتايج پژوهش نشان مي دهد بيشتر كبوترخانه ها در امتداد رودخانه درازرودخانه گلپايگان و رودخانه ي خوانسار پراكنده شده و عموماً مربوط به اواخر دوره قاجار بوده اند. كبوترخانه هاي خوانسار و گلپايگان برخلاف ساير كبوترخانه هاي مناطق اصفهان كه استوانه اي شكل هستند، با نقشه چهاركنج (مستطيلي) بنا شده اند. يافته هاي ديگر پژوهش نشان مي دهد كاركرد كبوترخانه هاي خوانسار و گلپايگان همانند ساير كبوترخانه هاي مناطق ديگر ايران توليد كود براي تقويت زمين هاي كشاورزي بوده است.

Dovecotes are amongst the most important Iranian native structures which are associated with agricultural economy. Isfahan province is amongst the areas which played an important role in the background and formation of dovecotes in Iranian native history. Since dovecotes of Golpayegan and Khvansar had not been studied in a historical and archeological point of view, the aim of this research is to clarify the importance of these buildings in cultural field based on political, economic and geographical relations. This study is used the historical texts along with archeological field survey. Aiming to get the above mentioned purposes, 146 dovecotes have been identified in Golpayegan and Khvansar, and then, this assemblage has been studied in terms of architecture, function, age, activity, and settlement and distribution pattern. The results show that most of these dovecotes are assessed along the Golpayegan and Khvansar rivers and generally belong to Qajar era. In terms of typology, these dovecotes had square plan which is different from cylindrical plan of Isfahan dovecotes. Other finding of this research is that dovecotes of Golpayegan and Khvansar had been used such as other dovecotes of Isfahan for production of fertilizer used for strengthening agricultural lands.