ريشه يابي تاريخي «سوختن» انسان كامل در فرهنگ صوفيانه

Historical Rooting of “Burning” of Complete Humankind in Mystical Culture

در اواخر سده سوم هجري، متون عرفان و تصوف اسلامي شاهد آفرينش بن مايه مشهوري به نام «شمع و پروانه » با مضمون «سوختن» و «ايثار» بود كه به تدريج در ديوان شعراي صوفي به كار رفت و در فرهنگ و ادبيات ايران تا دوره ي معاصر، گسترش كم نظيري يافت و كليشه شد. نظريه هايي در خصوص منشأ مضمون «سوختن» ارائه شده است، اما به نظر مي رسد با توجه به اينكه سوختن انسان كامل» در باورها و مناسك مسلمانان و همچنين اديان ايران باستان جايگاهي ندارد، بايد آن را با توجه به جغرافياي مشترك خراسان بزرگ با سرزمين هاي شرقي، نقش جاده ابريشم و هم نشيني معنايي سنت سوختن انسان كامل در اديان هندو بودايي و بن مايه هاي شمع و پروانه در اشعار صوفي - شاعران به گفتمان فكري ديگري گره زد. هدف اين مقاله تعيين امكان ميزان تأثيرگذاري مناسك هندو- بودايي و انتقال و استحاله مضمون «سوختن» در گفتمان تصوف اسلامي، در قالب بن مايه نمادين شمع و پروانه است

Mystical and Sufism texts had witnessed the creation of famous motif named “candle and butterfly” with content of “burning” and “sacrifice” which gradually used in poetical works of Sufi poets and rarely developed in the Iranian culture and literature until contemporary era as a stereotype. Theories have been offered about the source of the content of “burning”. But it seems that due to the fact that burning of complete humankind neither had place in Muslim beliefs and traditions nor in religion of ancient Iran, it has to be related to the common geography of the great Khorasan with eastern lands, the role of silk road and semantic companionship of the tradition of the burning of complete humankind in Indo-Buddhism religions and sources of candle and butterfly in mystical poems of poets to other discourse. The aim of this article is to determine the possibility of the effectiveness amount of Indo-Buddhism tradition and transmission and transformation of the content of “burning” in Muslim mystical discourse in the symbolic motif of candle and butterfly.